Vermoedelijk op transport

12

führer Ferdinand Aus der Fünten. Het ‘wettelijke’ kader waarbinnen werd geopereerd bestond uit de verordeningen van Seyss-Inquart, waarmee de anti-joodse maatregelen werden doorgevoerd.

De verplichte registratie van joden op grond van de verordening 6/41 in januari 1941 had een bestand formulieren opgeleverd met de gegevens van vrijwel alle ‘vol-, half- en kwart’-joden. Dit werd verzameld in het gebouw Kleykamp van de Rijksinspectie voor de Bevolkingsregisters in Den Haag. Asscher en Cohen kregen van Aus der Fünten de opdracht met personeel van de Joodsche Raad op grond van dit materiaal een cartotheek te vormen. De Zentralstelle wilde een cartotheek laten vormen met de persoonsgegevens van alle joden, half- en kwart-joden inbegrepen. Uit de cartotheek moest ook blijken welke joden gemengd-gehuwd waren en of die gemengd-gehuwden kinderen hadden. Op dat moment was van deportatie nog geen sprake en zagen de voorzitters van de Joodsche Raad het gevaar er begrijpelijkerwijs niet van in.¹ Later bleek dat de Zentralstelle aan deze cartotheek de namen en adressen van te deporteren joden kon ontlenen.² De controle over deze gegevens was voor de Zentralstelle van belang voor een efficiënte uitvoering van haar functies.

Op 26 juni 1942 deelde Aus der Fünten het hoofdbestuur van de Joodsche Raad mee dat er voor de joden een polizeilicher Arbeitseinsatz in Duitsland werd ingesteld. Dit betekende dat alle joodse mannen en vrouwen in de leeftijd van 16 tot 40 jaar zich moesten laten registreren voor ‘onder politietoezicht staande werkverruiming’. De voorzitters Asscher en Cohen besloten mee te werken aan de ‘tewerkstelling’ om ‘erger te voorkomen’.³ Dit was geheel in lijn met hun eerdere oproepen om de verordeningen van de Duitsers zo nauwgezet mogelijk uit te voeren. Vanaf half juli 1942 vonden de grote deportaties vanuit Westerbork naar Auschwitz plaats. Behalve door het unverfroren uitvaardigen van bevelen, al dan niet in combinatie met dreigementen, werden de voorzitters van de Joodsche Raad Asscher en Cohen ook psychologisch onder druk gezet. Het veelvuldige contact met Aus der Fünten leidde tot een moeilijk te duiden persoonlijke verhouding. Presser citeert uit de herinneringen van Cohen een ‘merkwaardig verhaal’ ⁴ van zijn bezoek op 6 augustus 1942 aan Aus der Fünten:

Ik trof hem in zijn kamer in een grote, en naar het mij voorkwam, en nog altijd voorkomt, werkelijke ontroering. Hij verklaarde mij dat de razzia geschiedde omdat te weinig joden opkwamen en men het transport voltallig moest hebben en hij zei toen: ''Aber glauben Sie mir, Herr Cohen, ich will es nicht''.

Ik nam toen zijn beide handen en zeide: ''Aber Herr Hauptsturmführer, wenn Sie nicht wollen, so tun Sie es nicht''. Hij keerde zich om naar het raam, wat hij deed als hij in ontroering was en zijn tranen wilde verbergen, keerde zich toen om en zeide: ''Herr Cohen, ich muss, es geht nicht anders''. Ik sprak hem nogmaals toe, maar hij herhaalde alleen zijn woorden.⁵

Zolang veel joden zich met hun oproep voor Westerbork meldden, was het werk voor de Zentralstelle vrij simpel. Stokte de aanvoer, dan was er een groot probleem. De targets van het RSHA uit Berlijn moesten gehaald worden. Hierover kon niet worden onderhandeld. Wellicht was dit moment van menselijke zwakte ook een poging om Cohens gemoed te bespelen: wij zitten eigenlijk in hetzelfde schuitje, help mij om mijn taak zo goed en zo ‘menselijk’ mogelijk uit te voeren, wij zijn beiden immers

¹

Somers, De herinneringen van David Cohen, 102-103.

²

   De cartotheek van de Zentralstelle is na de oorlog door de overheid vernietigd. Zie Tammes en Croes, Gif laten wij niet voortbestaan, 34.

³

   Ibidem, 115.

⁴

Zie ook: Erik Somers, Voorzitter van de Joodse Raad. De herinneringen van David Cohen, 1941-1943 (Zutphen 2010) 142.

⁵

   Jacques Presser, De Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom (Den Haag 1965)deel I, 269-270.