Het Jonas Daniel Meijerplein

De sloopers breken

zo bekend woord, waarvan intussen de oorsprong onzeker blijft.¹) Toen echter - in de periode van 1940 tot ’45 - had het begrip „de Jodenhoek” reeds lange jaren slechts een symbolische en geen werkelijke inhoud gedekt. Volgens het bekende rapport, vanwege de Joodsche Raad destijds opgesteld, betreffende de „Statistische gegevens van de Joden

in Amsterdam”, woonden in „Het Oude Ghetto”........7.088    Joden

in de Weesperstraat en omgeving......................6.590    Joden

en in de Plantage- en Sarphatistraatbuurt...............3.434    Joden

Dat betekent dus, dat van de ongeveer 80.000 Joden, die Amsterdam destijds rijk was, er nog geen tien procent in de oorspronkelijke Jodenbuurt woonde, terwijl al met al in de als Joods bekende straten ruim twintig procent van de totale Jodenbevolking was gevestigd.

Reeds vrij vroeg had de verspreiding der Joden over de stad een aanvang genomen. In de negentiende eeuw werd dit proces voortgezet. Vooral na de sanering van de oude Jodenwijken in het centrum (1926) toen onder construktieve mokerslagen vele krotbuurten definitief werden opgeruimd, vond een massale emigratie plaats. Het eerste project, dat door het Gemeentebestuur in behandeling werd genomen, was de sanering van Uilenburg (januari 1910). Daarna kwam de Eerste Wereldoorlog. Na 1926 kwam Marken aan de beurt en de Valkenburgerstraat, die ik nog net heb gekend, met zijn schilderachtige sfeer en zijn eigenaardige, intieme sjoeltjes, maar ook met zijn door en door zieke, onhygiënische levensomstandigheden. A. M. Vaz Dias eindigt zijn voortreffelijke beschouwingen over het Amsterdamsche Jodenkwartier met de wijsgerige verzuchting: „Ik ben jong geweest, ook ben ik oud geworden.” (Ps. 37 v. 25). „In mijn jeugd zag ik de krotten van Marken en Uilenburg; ik prijs mij gelukkig in mijn oudere jaren de ruime woningen in de Transvaalsbuurt te mogen aanschouwen”.

Interessant historisch probleem! Het Ghetto als centrale Joodse buurt van Amsterdam bestond voor 1940 niet meer. Voordat de werkelijke catastrofe over ons allen kwam, was het, als gevolg van decentralisatie

^x) Zie Yivo Annual of Jewish Social Science, Vol. I, Yiddish Scientific Institute - Yivo - New York, 1946, pag. 260 env. The Origin of the word Ghetto.

23