Waar wij ballingen zijn

kwaad wisten. Hij scheen dan teruggekeerd naar Parkzicht 1913 of naar het gezin uit de Spinozastraat, waarvan hij - joodse Odys-seus met het litteken - zich zelfs toen nog distantieerde. ‘Thuis bestond literatuur niet; we hadden zelfs geen Camera Obscura.’ ‘En ook geen Heine?’ (vraagt de geduldige drs. J. J. M. Bakker verder). ‘De meeste joodse families die ik (Bakker) ken bezitten een complete Heine.’

‘Nee’ - aldus Van den Bergh - ‘van Heine zei mijn chef bij De Telegraaf eens dat hij overal thuis was. Ik heb toen geantwoord dat Heine nergens thuis was. Zo voel ik dat ook.’

Dit, zijn zoveelste verhaal, dateert uit de late dagen toen hel Raam-nummer tot stand moest komen en hij al bijna zeventig was. Schrijven kon hij niet meer. ‘De rechterhand doet het slecht, gevolg van jarenlang ‘ballpointen’. Dus tikkend leef ik nu, een week na mijn grote kleine dag, jouw 70e mee.’ Aldus de dichter op 5 februari 1967 aan Mr. Sem Davids de één week jongere vriend van zijn jeugd. Nóg geeft hij de eigen verzinsels een wijsgerige zwaai. ‘Jouw jeugdherinneringen, die heb ik al uitvoerig in de Groene gelezen. Pas op voor zulke herinneringen: ze zijn verstandiger dan de werkelijkheid.’

Het mocht niet meer hinderen. Hij was al zo oud. ‘Dit is ook voor mij de tijd van de verwarde en verwarrende souvenirs. Zelf heb ik zóveel moeten ophalen de laatste 14 dagen. Voor Tegen-bosch, Stuiveling, voor Jan Bakker uit Leende... en nog anderen. Het beste is je over-te-scheren en eens lekker en bescheiden te gaan eten - met je vrouw. Dat kan ik nu nog (over 6 maanden niet meer)...’

Proscopisch bleek hij die laatste keer sterker dan hij retrospectief in heel zijn leven was geweest. Na zes maanden blies hij de laatste adem uit.

Ik heb hem nooit gesproken. -

84