Waar wij ballingen zijn

te Amsterdam. Als mislukt onderwijzer, ook in het pedagogische. Tot in zijn allerlaatste levensfase kende Herman een spotliedje op ‘Meester van den Bergh’.

In het Verslag van den toestand der Nederlandsch-Israelietische Hoofdsynagoge te Amsterdam, van i October 1905 tot 30 September 1906 zoekt men dan eindelijk zijn naam vergeefs. Henri van den Bergh was de diamant ingegaan. Zoals zovelen, die eens op het Nederlands Israëlitisch Seminarium waren voorbereid tot een leidende en dienende taak in Israël. In ‘het vak’ schijnt het hem niet slecht te zijn gegaan. Van oorsprong klover, ontwikkelde de handige man (die graag knutselde) zich vrij snel via eigenwerk-maker tot handelaar van enige welstand. Hij stierf november 1940 en werd op Muiderberg begraven. De moeder werd gedeporteerd.

Henri van den Bergh - en hier raken we een joods aspect in het leven van de dichter - behoorde tot het normale slag godsdienstonderwijzers, dat een dodelijke hekel had aan zijn loopbaan en de daaraan verbonden jiddisjkat. De plichten van de jood, die hij zelfs als ‘rebbe’ maar zeer ten dele waarnam, liet hij na zijn afscheid van ‘het Joden’ (de eigenaardige term voor de joodse school) niet eens geleidelijk los - tot en met de Grote Verzoendag. Dan verstopte hij broodjes met pekelvlees in een kast in de slaapkamer, omdat hij zich toch nog geneerde. In eerste instantie voor zijn kinderen, die op Sjabbat de school bezochten (ze schreven niet!) en die de praktijken van de vader op hun wijze - in hun leven voortzetten. Een onwaarachtig jodendomsgedoe (in vele burgerkringen heel gebruikelijk) wordt zichtbaar en voelbaar, met alle consequenties van het ‘huichelen’. Het laatste woord viel letterlijk in conflicten tussen de opvliegende zoon en een vader, die ongemakkelijk heet en stroef en weinig toegankelijk. Een gefrustreerde oud-godsdienstonderwijzer, die zijn jeugd had begraven.

De kinderen kregen nog joodse les, maar dat stelde niet veel meer voor. Dat ze muzieklessen kregen - van hun negende jaar af - scheen de vader essentiëler. En waar de combinatie van beide fa-

64