Waar wij ballingen zijn

Het was een Joods wereldje.’

Maar dan als karikatuur, want van wat eens werkelijk joods was geweest was hier aan de buitenkant alleen het benepen kleinburgerlijke overgebleven van een middenstand, die nog steeds worstelde met de Emancipatie. De joden uit de Spinozastraat -ook de Van den Berghs - zagen met spanning uit naar de maatschappelijke horizonten hunner kinderen. De jongens vooral. Van ‘knappe jodenjongetjes’ scheen deze buurt vervuld!

‘Er waren veel begaafde jongens in onze straat: mijn broers Marinus en Siegfried, mijn latere collega Kisch, de latere schilder Joseph Teixeira de Mattos, en nog heel wat latere bekende artsen, tandartsen en leraren, ook de acteur Sylvain Poons. Maar Herman was wel bijzonder begaafd, vol talent en vol belangstelling.’

Zou de inspirerende naam van de wijsgeer het hebben gedaan? Ach - wie zal dit stof Jakobs tellen en het getal ja het vierde deel van Israël?

Maar wat was er, dieper geschouwd, aan de hand? Joods, bedoel ik.

Herman van den Bergh was de eerstgeboren zoon van Daniël (de grafzerk op Muiderberg vermeldt Naftali) - zich noemende en schrijvende Henri van den Bergh en Rebecca van Abbe. Van vaders en moeders zijde spookten legendarische rijkdommen door de dagdromen van het gezin: verwant als zij waren aan de mar-garinekoningen van Oss - verwant (maar dan heel ver) als zij schijnen aan H. J. van Abbe, de oprichter van de Karei I-sigaren-fabrieken te Eindhoven.

Men kan het zich indenken, want de vader, in 1885 geslaagd voor de derde (laagste) rang godsdienstonderwijzer, handhaaft zich moeilijk in de maatschappij zijner dagen. Tot 1905 ontmoeten wij zijn naam regelmatig als onderwijzer aan de Meisjes(Armen)school

63