Waar wij ballingen zijn

Een ommegang van menschen die verdwalen En voor hen uit trekt vreemde melody

Door hen kwam hij in contact met de jiddisje literatuur, hem toegankelijk in Duitse vertalingen. De beroemde dichter Morris Rosenfeld (1862-1923; Van Collem schreef over hem in De Kroniek van 1903) leefde als vluchteling jarenlang in Nederland, waar hij als diamantbewerker in zijn levensonderhoud voorzag. De gehele eerste periode van de N.Z.B. is doordrenkt met Oostjoodse cultuur. Jiddisje liederen bepaalden de sfeer der bijeenkomsten. Men verslond Perets. De jaren negentig brachten daarnaast Zang-wills boeken over het Londense getto in Nederlandse vertalingen op de markt (door J. de Jonge en Bernard Canter, uitgegeven door Becht).

Waarom zouden ook in die Amsterdamse jodenhoek - even later door de socialisten als broeinest van degeneratie te kijk gezet -geen positieve krachten kunnen leven. Voor Van Collem brachten die ‘ongecultiveerde’ Oostjoden (‘met hun voorname gevoel van uitverkoren zijn, kloppend onder den luizigen sjobbets’) het contact met oerkrachten van zijn volk, dat toch ook huisde op de Joden Breestraat en in de Houttuinen. Valse getto-romantiek was afwezig bij een man, die zelf nog leefde tussen de dorre beenderen van Ezechiëls zevenendertigste hoofdstuk. En die met reminiscenties aan Jakobs zegen uit Genesis in een feuilleton over de Breestraat kon schrijven (De Kroniek, 1896):

‘Der Joden breedstraat - het Oosten in ’t Noorden - die haar huizenreeks van Westersch kabbalisme voortkantelt onder de grijze luchten. Straatblad, waarop modern geschoeiden de namen voortschrijden van bijbelsche sandalendragers. Plaats van inkeer en belofte voor de zonen van Aser, Issachar en Zebulon, in de negotie gestrand.’

In deze trant ontstonden merkwaardige gedichten (o.m. in De Jonge Gids van Heijermans gepubliceerd), soms zelfs in een ver-

49