Waar wij ballingen zijn

Dat vervolgde joden indien geformeerd tot een vrij-volk opnieuw zouden geschiedenis kunnen maken en wellicht een even roemrijke als daar opgeteekend werd in de dagen der vroege tijden, was een spel van ons verbeelden.

Ooit is door ons gedacht, het geheele verval dezer afgetobden te kunnen voorkomen door eene geleidelijke overbrenging naar Palestina, maar waartoe ghetto om ghetto, ook daarginds zou de vloed der industrie hen achterhalen of ze maken tot noodwendige uitbuiters der vele volken rondom verspreid.

Verspreiding voortaan en geen opeenhooping, verspreiding en geen zelf-opsluiting, verspreiding en geen opgaan in eigenwaan, verspreiding en deelgenomen aan al wat de gedachten der mensch-heid sprekende houdt, verspreiding, verspreiding en neergestooten dat één-oogend plan op Palestina en van meet-af aan den bouw die zonder blinde-steenvoegen vast-staat met open vensters naar al-kant.’

Dichterlijk nam een dichter afscheid. Er was in feite niets in hem veranderd. De Muze was gebleven.

VIII

Goed beschouwd valt de oorspronkelijke joodse poëzie van A. van Collem in drie delen uiteen. Uit de allereerste periode dateert het reeds geciteerde Mozes, dat niet moet worden verward met het later in Van Stad en Land gepubliceerde Mozes-gedicht (aldaar pag. 48). Het door ons bedoelde (11 strofen van drie regels) moet als zeer vroeg worden gedateerd. Typerend is de voorkeur voor het profetische, zoals ook blijkt uit het latere Mozes-gedicht en uit de poëzie, geïnspireerd op Jona en Jezus. Reeds zijn Kisjinef-Paneelen brengen (omstreeks dezelfde tijd dat Jacob Israël de Haan zijn Jezus-Iiederen schrijft) dit Christus-motief, dat in het Gebed tc Waalwijk de bloemlezingen der Nederlandse Letterkunde zou bereiken. En dat hem na 1900 reeds boeit.

47