Waar wij ballingen zijn

waarin het licht klankloos ruischt en niets beschijnen vermag - en als ’t u daar te koud werd te kil, te on-waar omdat ge gelooven woudt, zette hij op dit kerkhof uwer doode aspiraties, de noodzakelijkheid neer, en zei ‘Zie dit is uw God.’ Een God van leem.

Want hij moge daarin geloofd hebben, Hem moge de starre nietszeggende blinde wreede persoons-looze ‘noodzakelijkheid’ voldoende geweest zijn in zijnen hoogmoed...

Wij echter zien de noodzakelijkheid dezer ‘noodzakelijkheid’ niet in, wij willen weten wat deemoed is en verlangen naar het warme weldoende ‘gelooven’ en verkiezen het afhankelijkheids bewustzijn aan geen enkele wetenschap te wijden maar aan het geheimzinnige in ons dat ons heilig dunkt te wezen des levens eenige poëzie.’

Hij is kennelijk op weg — en dit tegen alle eerder gepubliceerde legendes in - zich af te zetten tégen Multatuli, die toen nog voor hem een bewust jodendom in de weg stond. Het waren de maanden, waarin de ‘dameskleermaker’ (zoals de Burgerlijke Stand hem in 1895 noemt) des avonds soms als rederijker optrad op joodse bijeenkomsten in de provincie, zoals ik vermeld vond in het reeds genoemde Centraal Blad van 7 december 1894, in een bericht, dat voor zijn toenmalige literaire smaak van belang is.

‘Nijmegen, 29 Nov. Hedenavond trad als spreker op voor de afdeeling Nijmegen van de ‘A.I.U.’ de heer A. van Collem, van Rotterdam, met het onderwerp ‘Dichters’. In een keurig geïmproviseerde inleiding werd de poëzie verdeeld in lyrische, epische en dramatische. Als proeve van epische poëzie gaf spreker eene schets van James Darmesteter: ‘Een blik op de geschiedenis van het Joodsche volk’, als proeve van dramatische eene meesterlijke vertaling, die niet minder meesterlijk werd voorgedragen van

Villiers de 1’Isle Adam’s,

La torture de l’Espérance.

4i