Waar wij ballingen zijn

1891- Het is namelijk een propaganda-brochure in proza ‘ten bate van Russische Emigranten’, die na de pogroms der jaren tachtig bij honderden ook Nederland waren binnengestroomd en wier signatuur, zoals wij later zullen zien, A. van Collem niet onbeïnvloed heeft gelaten. Wel is het Van Collems debuut en als zodanig typerend door bombast en retoriek van een nog ongevormde geest, die de oplaaiende joodse kwestie bewust ondergaat.

Abraham Kuypers Liberalisten en Joden (1878) had het denkende deel der joodse natie aan de Noordzee al wakker geschud, voordat de berooide vluchtelingen kwamen, die - zoals in de diaspora nu eenmaal altijd het geval was en is - ook hier het eigen probleem der sedert eeuwen gevestigde stamgenoten op zijn minst actueel en gevoelig maakten. Mét alle affecten en zelfhaatgevoelens. Want gelijk de Duitse joden, zo kenden ook de Nederlandse hun afkeer van stambroeders, die onder de denigrerende naam ‘pollei-kem’ tot 1940 bekend en min of meer apart zijn gebleven. Een sociologisch onderzoek naar hun structuur is thans niet meer mogelijk; maar een interessante literatuur kan reeds vóór 1900 de hardnekkige pogingen waarnemen om ze kwijt te raken, die vreemd en ‘vies’ uitziende vreemdelingen, die helaas voor verreweg het grootste deel via Rotterdam zijn verdwenen naar elastischer centra van het galoet. Het Nederlandse jodendom achterlatende als een geestelijk onder-ontwikkeld gebied, dat rustig voortvegeteerde tot 1940, toen de echte diaspora bij Lobith ook ons land binnenstroomde en zelfs door de waterlinie niet kon worden gekeerd.

IV

Van Collem, zoon van een koopman in manufacturen en op het laatst zelf fabrikant-in-het-klein, behoorde tot die weinige Nederlandse joden, die het joodse lot zijner dagen wilden verstaan. Van het jodendom zelf wist hij nauwelijks iets. Dat hij in 1900 in De Kroniek etaleert met dure hebreeuwse vaktermen (als Pesikta-Rabba en Jalkoet) doet zielig aan. Vooral ook omdat hij nog een

38