Waar wij ballingen zijn

genoemd worden naar de taal, waarin hij geschapen heeft en Neder-landsch, Fransch, Duitsch, Engelsch zijn.’

Wat hiermee wordt bedoeld is niet geheel duidelijk. Maar in de praktijk betekende het alvast, dat als joodse dichters te boek staan: Clara Asscher-Pinkhof (kinderliedjes) - Selly de Jong (pekel-vlees-poëzie) — Franfois Pauwels (‘van moederszijde jood - schiep de ballade Schemang Jisroeil’) en anderen.

Niet Van Collem!

II

En toch vormt juist hij een joods fenomeen van zelfs actuele betekenis. A. van Collem - medegrondlegger en eerste voorzitter van de Nederlandse Zionistenbond - brak na een jaar reeds met dit zionisme. Een breuk, die bepalend zou blijken voor zijn verdere joodse koers, die nooit te loochenen was. Zijn jodendom immers reikte verder dan de eerder door hem bezongen straten van de Amsterdamse Jodenhoek en zelfs nog verder dan het Jeruzalem van Theodor Herzl, wiens dood in 1904 Van Collem nog in een merkwaardig en voor het verstaan van zijn levensgang belangrijk sonnet heeft bezongen.

‘Bram’ van Collems conflict met zijn jodendom (1899) loopt parallel met de doop (1822), die de joodse romanticus Isaac da Costa (uiteindelijk) rijp zou maken voor het profetische dichterschap der tijdzangen van na 1840. Van Collems joodse jeugdpoëzie, even beperkt gericht als de sefardische gedichten van de rijke Portugese burgerjongen, zou eerst later tot volle ontplooiing komen. Voor beiden - na een periode van ongeveer 18 jaar dichterlijk zwijgen! In 1840 begonnen de Tijdzangen, in 1917 verschijnen de Liederen van Huisvlijt. In beide gevallen heeft dan eerst hun poëzie haar definitieve richting gevonden. Het boventijdelijke joods-christelijke messianisme voor de sefardische neo-calvinist. Het

36