Waar wij ballingen zijn

ginnen zich te beroeren’ Ezechiël 37 : 7). 3. Het land geeft tekenen van herstel.

Welke andere (Nederlandse) jood kwam in 1855! reeds tot zulk een positieve, nationale op het joodse land geconcentreerde zionistische gedachte? Welke christen zou dit toen zo hebben durven formuleren; zo dialectisch durven denken, dat de ondergangsver-schijnselen van de eigen Kerk opbouwsymptomen zouden zijn van het nationale volk der twaalf stammen.

Wij weten niet, hoe men te Parijs in 1855 hierover heeft gedacht en gesproken vooral. Wat wij wel weten, dat is, dat Jeruzalem de dichter meer en meer tot realiteit wordt. In de chaos van het midden van de eeuw, wordt hem de stad der steden het aangewezen middelpunt der verlossing. Hoeveel plaatjes en prentjes ervan heeft hij niet bekeken! Hij, die in anderen zo graag de studeerkamer benijdde, maar die zelf ‘zugleich mannlich und doch kind-lich’, liever jongensboeken las.

Jeruzalem. Hoe vaak zal hij zich hebben gebogen over de kaart? Hoe dikwijls zal hij in gedachten erheen zijn gereisd?

Het Oosten spreekt niet meer. Alleen Jerusalem -Ook zy een tombe... maar Prophetenadems zweven En lisplen om dat graf: Uw dooden zullen leven!

Wie zijn ze, die dit puin met lijkmisbaar en klacht Sints achttienhonderd jaar beleegrend dag en nacht In ’t slavenkleed, met hartverscheurend kleederscheuren,

Dien negenden van Ab onafgemat betreuren,

Waarop de Tempel viel? - ’t Is Israël, bekend Door ballingschap en ban van ’s werelds end tot end.

De negende Ab - de vastendag om de verwoesting van Jeruzalem - neemt in Isaac da Costa’s gedachten een speciale plaats in. Van haar symbolen heeft hij meermalen verteld. Ook in zijn Israël en de Volken, zijn eschatologisch-nationale joodse geschiedenis, die

3i