Waar wij ballingen zijn

1750. Het is niet het enige. Hij was er altijd mee bezig. Behorende tot de zogeheten ‘megasjwé keets’, de eschatologen, die geoccupeerd worden door de ‘laatste dingen’, door het grote Einde, waarnaar hij als een kind verlangde.

Hij onderscheidt de vier wereldrijken en weet zichzelf deel van het Romeinse. De val van het Heilige Rooms Duitse Rijk in 1806 werd in een iets later stadium een zinvolle realiteit voor deze dromer. Gaan wij aan zulke symptomen niet al te lichtvaardig voorbij. Wie daalt, zonder een gevoel van wetenschappelijke onbehagelijkheid op zijn minst, naar de vroege 19e eeuw, om mensen als Da Costa en De Clercq in hun jeugd aan te voelen. Zijn de vroegtwintigste-eeuwers voor de meesten onzer al niet ongrijpbaar, omdat wij niet meer de nuanceringen kunnen aanvoelen van hun droomleven en hun kinderperspectieven. Wie doorvoelt werkelijk en restloos de socialisten vóór 1903 of de dichters uit de school van Albert Verwey?

Isaac geloofde op het voetspoor der klassieke joodse geschiedenisfilosofie, dat na het vierde rijk, dat van Edom-Rome de verlosser zou komen. Hij berekende de jaren en aanbad het getal.

Getallenmystiek, Geometria. De romantiek was daarvan vervuld; Ricarda Huch heeft er een beschouwing aan gewijd. Novalis dichtte een hymne op de mathematica, de wetenschap, die de meeste mensen de onpoëtische, in elk geval onromantische bij uitstek schijnt. Maar de romantiek wilde juist de uiterste polen verbinden en legde contact tussen cijfers en ziel.

Wenn nicht mehr Zahlen und Figuren Sind Schlüssel aller Kreaturen...

Men behoefde - om aan dit spel actief deel te nemen - waarlijk

22