Waar wij ballingen zijn

het Oostersch dichtvuur in zijne aderen, zuiver en gekuischt door de studie der Grieksche modellen. Wij voorspelden ons uit hem een dichter, die Bilderdijk in rijkdom van gedachten zoo niet overtreffen ten minsten evenaren zoude. Dit heeft geduurd totdat Bilderdijk hem het Christendom in den vorm van de canons der Dordt-sche synode smakelijk wist te maken. Van dat oogenblik minderde zijne kunst tot de poësie. Als men de waarheid heeft, zeide hij mij, verflauwt de lust tot de fictie.’

‘Als men de waarheid heeft’? Daarmee is kennelijk bedoeld het christelijke jodendom of het joodse christendom. En de ‘fictie’} Dat was zijn dichterschap.

Het scheen afgelopen. De Babylonische vloten waren op de Merwede gestrand. Er gloeide niets meer. Totdat eindelijk - nadat de man in hem is ontwaakt, dus na zijn veertigste - de ‘koorts’ (letterlijk heeft hij het zo genoemd) hem greep en hij in ‘een paar uur’ een vers schiep, dat van betekenis zou blijken. De ‘oproeping’ had plaats ‘geheel van buiten in hem’. ‘Hij voelde er het na- en voordelige van, doch stond er vrij in.’

Vrij, eindelijk. Vrij, waarvan? Het hoge woord eruit! Innerlijk vrij van het calvinistische christendom en wederom opgenomen in de dichterlijke joodse fictie. De literair-historicus, die de Vijf en Twintig Jaren onbevooroordeeld leest, is één ding volkomen duidelijk: de breuk van 1822/23 '^1S hersteld door het contact met de bronnen van zijn jeugd. De aanhef reeds overtuigt. De zwijgende periode wordt afgesloten en de lente voorgoed vaarwel gezegd. De harp van Isaacs stam heeft ‘wisseling’ gekend. Sion, Euphraat, Cordova en Lisboa - dan Amsterdam. De lijn wordt consequent doorgezet tot de ‘zoete boorden des Amstels’. Dan de hoek om en we zijn weer aangeland op de Nieuwe Heerengracht. Zal de ‘mesjoemad’ toen niet hebben gemerkt, dat de deur van zijn vroege jeugd wel al te zwaar gegrendeld was. Hij stond op straat en wist niet eens waarheen. Want voor dichterzielen bestaan geen stratengidsen. Toen vloog hij, zijn Muze achterna, eindelijk voorgoed de werkelijkheid uit. Om in de baan der eeuwen te zoeken, wat hij