Waar wij ballingen zijn

Hij vervolgt:

‘En hier komen we op wat altijd is beschouwd als hét gebrek van dit drama: Duidelijk zou zijn dat Heijermans het door hem getekende joodse milieu vooral als onsympathiek heeft bedoeld. En dan moet dus, zo redeneert men, de figuur die met dit milieu in conflict is, Rafaël, wel sympathiek zijn. Maar dat is hij zeker niet in alle opzichten: ’t is een frazeur, etc.!

Maar is het zeker dat Heijermans een dergelijk contrast heeft bedoeld? Hij was minder de man van het zwart-wit dan men wel heeft gemeend. In de dramatische studie De zeven vette dagen bijvoorbeeld, die hij een paar jaar voor Ghetto schreef, staat hij zo objectief tegenover zijn figuren, dat hij in staat is, een hem als partijman toch niet welgevallige ‘kapitalistische’ dame niet slechts als acceptabel, maar zelfs als sympathiek te tekenen. Zou het niet zo kunnen zijn dat hij, die ons toch ook sympathieke kanten van het joodse milieu laat zien - denk b.v. aan die prachtige rebbe! -evenzeer oog heeft voor het geborneerde in de figuur waarnaar zijn sympathie vooral schijnt uit te gaan, wiens opvattingen althans het meest aan de zijne verwant zijn?

De fouten van Rafaël zijn zeker niet even zovele tekortkomingen van de auteur, maar zijn integendeel door hem zo gewild.’

En dan volgen lange bladzijden om ons (en niet eens zonder succes) ervan te overtuigen... dat ook Rafaël een rotjood is.

‘Zo is dus deze Rafaël, met al zijn hooggestemde idealen, evenzeer gevangen in zijn getto als zijn antipoden het zijn in het hunne. Het drama geeft een uitbeelding van verschillende aspecten van de getto-mens. Aan de ene kant staan de figuren van het joodse milieu, daartegenover staat de figuur die zich van dit getto heeft vrijgemaakt, maar door de - psychologisch verklaarbare - felheid van zijn reactie terechtkomt in een feitelijk even verfoeilijk getto.’

Hebben wij voor zulke algemeenheden proefschriften nodig?

134