Waar wij ballingen zijn

aan joodse problematiek te denken? De jaren van de eerste wereldoorlog brachten het probleem van de vraag of joden als zij wel konden en mochten schrijven in de talen der ballingschap. Antisemieten en felle zionisten schenen het eens. Carel Scharren kon in zijn Telegraaf-artikel zelfs Victor van Vriesland aanhalen en schrijven:

Tiet is dit netelig dilemma, dat een mij overigens nog onbekende auteur, Victor van Vriesland, zelf een Jood, van ‘de cultureele nood-toestand van het Joodsche volk’ deed gewagen (bedoeld is Victor van Vrieslands bekende brochure).

En in geen letterkunde hebben de Joodsche schrijvers zich zoozeer, men zou zeggen beijverd om dezen nood-toestand te doen uitkomen, als juist in de onze.

Zie eens naar het groote voorbeeld: Querido. Een man van genialen aanleg zonder eenigen twijfel; schepper van enkele onvergetelijke romanfiguren; als criticus misschien meer warm van hart dan wel scherp van blik, doch, waar hij liefheeft, meesleepend van overredings-verlangen. - En evenwel, schrijft deze hoogbegaafde Jood goed Hollandsch? Hij gebruikt de Nederlandsche woorden, behalve dan de malen, dat zijn opzichtig vocabulair geen naspeurbaren zin heeft (hetgeen naar ons niet-Joodsch en dus wellicht falend inzicht, nu en dan gebeurt); en natuurlijk, deze Nederlandsche woorden doen ons ongeveer begrijpen wat hij zeggen wil niet alleen, doch wat hij ons te zeggen heeft kan zóó schoon zijn, dat wij die schoonheid ook wel vermogen te bewonderen.

Doch weerklinkt, weertrilt deze taal in ons gemoed, on-mid-dellijk, als de ons eigene, diep-vertrouwde? Neen. - Wij gevoelen ons in deze taal niet: tehuis. Het is een wild-vreemde woning, waarin wij binnen komen; wij staan er onwennig en een weinig verbijsterd: al het on-eigene, het drukke, schreeuwerige of overzoete, maakt ons aanvankelijk bijna ziek. En eerst als wij wat gewend raken, beginnen wij in het on-eigene het schoone te zien.

Is echter zijn taal als een vreemde woning voor onze aandacht,

118