Waar wij ballingen zijn

woede die onredelijkheid - zeggen: de Oud-Testamentische moraal is onzedelijk, (en als bewijs geldt dan onder meer ook Rebecca’s bedrog aan Isaac’s sterfbed) doch de moraal van het Oude Testament is volstrekt niet onzedelijk, ze is eenvoudig nationaal. Nationaal belang eischt altijd leugen, bedrog en lage list, alles wat den mensch onteert.

Wie, in zijn ‘modern rechtsgevoel’ beleedigd, zeggen wil: de moraal in het Oude Testament is onzedelijk, bedoelt: Nationalisme is onzedelijk en moet die consequentie dan ook maar trekken -, wie, omgekeerd, in onzen tijd den lof der Vaderlandsliefde tegenover zijn kinderen wenscht te zingen, moet dan op den koop toe met hen de geschiedenis van Jaël en Sisera maar behandelen en er bij vertellen dat deze historie zich nog dagelijks herhaalt en herhalen moet als het noodzakelijk uitvloeisel van ‘patriottisme’.

Want men komt er niet met te zeggen, dat dit de ‘kwade kanten’ van de vaderlandsliefde zijn en dat er daarnaast ook wel goede bestaan. Zoek maar waar ze zitten, die ‘goede kanten’ en het gaat u als toen ge een kind waart en de ‘rokken’ afstroopte van een ui, om te weten waar die rokken ophouden en de eigenlijke ui zou beginnen. Toen de rokken op waren, was de ui ook weg. Ontneem het patriottisme zijn kwade kanten en bedenkelijke consequenties en er blijft niets over dan... de liefde tot het ouderlijk huis, die niets met ‘nationale belangen’ heeft te maken.’

VIII

Wat hier is gesteld beheerst haar magnum opus Prometheus. Een boek van een fenomenale, oorspronkelijke denkkracht, die nochtans niet tot een gesloten wijsgerig systeem heeft kunnen leiden, omdat de uiterst persoonlijke wijze van denkend reageren op het ‘zijn’, uiteindelijk alleen haar kwetsbare joodse persoonlijkheid bloot legt. Hoe zou door al haar boeiend en ernstig denken heen (zij ‘speelde’ nooit!) de conclusie ook kunnen bevredigen, dat al