Waar wij ballingen zijn

afgezien van de meest platte assimilatie twee wegen. De ene (zionistische) wenste in een wereld, waarin iedere groep zich als zodanig het recht voorbehoudt van een eigen kenmerk, ook zelfbewust ‘ik’ te zeggen. De ander greep, over de fnuikende problematiek heen, terug naar een ontnationaliserende levenshouding, die zich boven of tussen de volkeren trachtte te handhaven. Het jodendom verloor hierbij de waarde van een nationale mythe om tot wereld-ethiek te worden. Uit het klassieke oud-joodse nationaal-religieuze gedachtencomplex ontwikkelde zich een normatieve religie van de geest.

Deze vlucht in de geest is de eeuwenlange nooduitgang der galoethhistorie geworden. De geest immers is internationaal, zoals de waarheid, het recht en de zedelijkheid. De joden werden tot dragers van ‘waarden’ onafhankelijk van ‘Blut und Boden’. Het jodendom werd tot een wereldhistorische missie met de taak de übernationale (i.c. internationale) ideeën te bewaren. Zo ontstond de jood, gelijk wij die allen nog kennen, wiens ideologie aldus noodzakelijkerwijze omlijsting moest zijn van onontbolsterde verdrongen joodse levensdriften. Hetzij, dat hij zich socialist noemde of esperantist - humanist of individualist. Die, los van een nationale basis ‘op telegraafdraden’ leefde en niet zelden aan de snerpende waarheid van dit zo felle vraagstuk te gronde ging.

In die zin ook is Carry van Bruggens individualisme een joods fenomeen. Dat zij zich - vooral bij het schrijven van haar grote theoretische werken, steeds ‘ergens’ bewust bleef joods te zijn (en te blijven) - wat zulks ook mocht voorstellen, vormt een hoofdstuk apart in het leven van een uiterst gevoelige vrouw, die ongewoon om dit alles moet hebben geleden. En die - typerend verschijnsel voor de geassimileerde joden harer generatie - extra ontvankelijk bleek voor alle anti-joodse facetten uit de periode der eerste wereldoorlog. Die niet eens zo gering waren, ook al blijken ze nu vergeten! Toen Carel Scharten (in De Telegraaf van vrijdag 21 april 1916) zijn felle aanval lanceerde op de joden in de Nederlandse literatuur. Nota bene naar aanleiding van de eerste bundel van De Haans