Waar wij ballingen zijn

cratisch Haagsch te karakteriseeren (van den Bergh, de Hooghe, van Rheenen). Pitti, Lippi, Soderini heeten namen van hoogge-distingeerden klank (een puissie aan mijn lippie), maar niemand begeert Orobio de Castro te heeten. Zoo heeten Joden, die in kastanjes doen.’

Nauw verbonden met dit broze gevoel voor jichoes, schijnt haar gevoel voor bijgeloof (nigoesj), dat terug gaat tot vage ‘kabbalistische’ gedachtengangen, de kinderen De Haan bijgebracht door een moeder, een Rubens, die nog in oud-joodse sfeer was grootgebracht. Op Jacob Israël en Carry van Bruggen maakten de resten van deze ‘niegesj’ diepe indruk. Carry’s dochter Mop van Bruggen (gestorven 21 januari 1965) vertelde mij hoezeer haar moeder gedurig door een schier pathologische angst werd verteerd bij de geringste afwezigheid van haar kinderen. Wat al ‘boze invloeden’ (denk o.m. aan ‘het boze oog’) konden hier geen rol ten kwade spelen. Vergelijk ook Vreemde Nacht (= nacht nl. na de seider) in In de schaduw.

Jacob Israël wordt reeds vroeg door de oud-joodse demonologie beheerst. Bij dood en duisternis treden de duivelen bij voorkeur naar voren. Speciaal de dood van zijn moeder ‘om middernacht’ -zoals Jacob Israël uitdrukkelijk op de zerk heeft laten vastleggen - wekte extra spanningen in zijn psyche. De jaardag van haar sterven (‘jaartijd’) bleef hem een gedurige bron van bijgelovige ontroeringen. Jacob Israël en Carry waren toch al gegrepen door de herinnering aan de afgestorven zielen. Zij spreekt in Het huisje aan de sloot, 1921, van ‘giebette keewe’. Bedoeld is: chibboet hakewer, de tuchtigingen, die engelen op gestorvenen kunnen toepassen na de dood. ‘Mazkier nesjomme’ zijn (Carry spreekt later van ‘mas-kar’) - de ziel door een ‘jizkor’ herdenken - komt in haar boeken herhaaldelijk voor; (Vgl. Avontuurtjes, Amsterdam 1922, pag. 125).

In De Verlatene beschrijft zij de dood van haar moeder, die blijkbaar plotseling is gestorven, want zonder doodsgebed (‘sjeimes’ -Carry spelt ‘sjeimets’).

104