Hoge hoeden, lage standaarden

HOGE HOEDEN / LAGE STANDAARDEN

doxe’ gemeenschap als zodanig naar buiten vertegenwoordigde. Die gemeente moest orthodox zijn - of niet zijn, aldus ongeveer de befaamde A. C. Wertheim, wiens woorden op dit stuk nóg doorklinken in het joodse Amsterdam na 1945! Waarom Wertheim zo sprak blijft een probleem, dat hier niet uitvoerig uit de doeken kan worden gedaan. Ons treft de innerlijke gespletenheid van zulke joden, tot wie toch ergens de evidente onwaarachtigheid even duidelijk moet hebben gesproken als tot de rabbijnen, die - Dünner incluis - niet moede werden de verdiensten van zulke figuren te verheerlijken.

De eigentijdse socialistische visie op zulke praktijken lijkt sedert het eind der vorige eeuw niet zonder grond. Voor parnassijns (en soms zelfs voor rabbijnen!!) was het een rustig gevoel, dat de buitenwereld de indruk zou behouden, dat de joodse gemeenschap (i.c. de proletariërs) godsdienstig gebleven was en dus maatschappelijk ongevaarlijk. Te eerder gold dit in een periode toen het burgerlijke antisemitisme (dat mannen als A. C. heel goed aan voelden) ‘Jodendom en rode revolutie’ evenzeer aan elkander koppelde als het socialistische antisemitisme dat deed met ‘jodendom en kapitalisme’.

De marxist Joppe Loopuit formuleert zijn opvattingen aldus:

‘Zoo vindt de moderne Joodse bourgeois, dat de ritus-vormen van den Joodschen Godsdienst voor hem niet bestaan, maar dat deze daarom niet minder moeten blijven voor den ‘minderen’ man. Voor zich zelf wil hij vrij zijn, maar bijvoorbeeld de Rabbijnen, de Joodsche geestelijken, moeten zoo streng mogelijk zich aan den ritus enz. houden. De koetsier moet nuchter blijven.’

En Dr. Dünner formuleert in een van de zouteloze Verslagen van de Schoolinspectiën (1903) als volgt:

‘De aangename gewaarwording bij den afloop der inspectiën werd echter ook dezen keer verdrongen door een zorgwekkende en verontrustende gedachte, opgestegen bij den toetsenden blik op het godsdienstige en zedelijke gehalte van vele jongelingen en mannen, ook meisjes en vrouwen, die als kinderen aan onze scholen bedoelde goede godsdienstige vorming genoten hebben. Immers dikwijls herkent men nauwelijks eenig spoor van den ernst van godsdienstige en zedelijke opvoeding bij velen hunner. Het heeft den schijn alsof de bedoelden

40