Hoge hoeden, lage standaarden

BATAVIEREN EN BOTERKOEK

en der vergaderingen van de reformatie is geweest; dogmata, wier uit het hoofd leeren het werk is van de kinderen bij het christelijk godsdienstonderwijs, voornaamste werk, en over welker geschilpunten de heftigste strijd, de grootste polemieken en vijandschappen zijn geweest, stroomen bloed zijn vergoten - tot vandaag toe -; dogmata dus: wezen en kern en hoofdzaak en centraalpunt vormend - dat heeft het Jodendom niet! Maar dat wil nu niet zeggen, dat je de subjectiefste fraaiigheid kunt aannemen en allerlei loochenende ideeën kimt huldigen en daarbij toch een voortreffelijke, volwaardige Jehoedie zijn! Dan mis je absoluut de orthonoia! Dat zou zoo’n beetje - of ’n heele boel - lijken op de prachtige spot van Zangwill indertijd: De modernste theologie van Oxford (ik schrijf de blasphemie maar even neer! ’k hoop, dat dit mij vergeven worde) is: Er is geen God en J. C. is zijn zoon! Touro min hasjomajim ( = openbaring; lett. ‘de Tora uit de hemeP) is de grondslag van alles. Geen dogma, met welks geloof men klaar is, maar fundament van het hele leven. De waarheid ligt vóór ons. We hebben haar als levensuitgangspunt aan te nemen. Als iemand niet gelooven wil of kan, dat twee maal twee vier is, kunnen we hem niet dwingen. Hij heeft zelf aan zijn overtuiging te werken om deze wiskundige waarheid te vatten; en andere menschen hebben hem er aan te helpen. En in zijn practische leven zal hij natuurlijkerwijs ook niet handelen volgens 2 maal 2 is 5, maar volgens 2 maal 2 is 4. Als een Jood de waarheid van Touro min hasjomajim niet vatten kan of wil, heeft hij aan zijn overtuiging te werken en hebben de anderen hem daarbij te helpen; maar daarom is hij, zoolang hij er nog niet is, niet vrij, om maar voorloopig de Mitswous op zij te zetten. Hij dient te zorgen, dat hij die basis krijgt! en dan moet hij dat stevige fundament als fundament houden!’

Duidelijk is na dit alles voor buitenstaanders de overwegende betekenis van het gecompliceerde dadencomplex (mitswot), dat ook zonder belijdend geloven zijn betekenis behoudt. En dat daarzonder ook gemakkelijk ding in zichzelf kon worden met alle negatieve zijden daarvan.

Een planmatig, voortreffelijk geregeld regiem beheerste een gedragspatroon, dat nimmer werd beredeneerd. Het vragen naar enige zin wekte bovendien terstond de argwaan van het ketterschap. Men moet jaren-lang op het Nederlands Israëlietisch Seminarium zijn geweest om

111