Hoge hoeden, lage standaarden

AIMABELE RISJES

dom in de cultuur zijn opgenomen of bevestigd. Zo is het geen menselijk medegevoel alleen, dat in de eerste plaats alle denkenden tot stel-lingname dwingt, maar het inzicht dat de zaak van den vrijen geest bedreigd is. Nostra res agitur.’

Maar noch dit boek, noch het later verschenen Edda en Thora van Miskotte, dat veel dieper grijpt en in ‘een vergelijking van germaanse en israëlitische religie’ een geheel aparte plaats in het wereldbestel inruimt voor het oude volk, verkregen een breed joods lezerspubliek. In Ha’ischa (van maart 1940) gaf S. Pinkhof van dit laatstgenoemde werk een zeer uitvoerig referaat, dat hij aldus besluit:

‘Te begrijpen is het, dat Ds. Miskotte, nu de Kerk inderdaad over grote wereldgebieden ondervindt wat ‘Galoeth-positie’ wil zeggen, en nu hij de Kerk als gefundeerd op de Thora ziet, haar als een ‘Israël’ beschouwt.

Wat echter onze Galoeth-positie betreft, de schrijver, die zozeer overtuigd is, dat de Thora van ons eist, ‘gewone menschen’ te zijn, zal inzien, welk een geweldige plicht op het Joodse volk rust, om naar mensen-mogelijkheid een opbouwend einde te maken aan onze abnormale situatie. Want deze verhindert ons ‘gewone mensen’ in de zin der Thora te zijn.

Daarom: Ondanks, neen juist dóór de aandacht van Israël voor deze Zionistische plicht, blijft Israël hèt Israël in deze baaierd, in deze strijd.

Doch Joden én Christenen zullen, zowel bij hun innerlijke worstelingen als bij hun uitwendige verdediging, de aard en de uitgestrektheid van het heidendoms-front in het oog moeten houden.

In hoeverre het dóórdringen van dit besef bij hen, die het heidendom afwijzen, zal leiden tot een dienst Gods, die véél bewuster en veeleisender in het leven ingrijpt - zoals door Berdjajew ontwikkeld in zijn ‘Nieuwe Middeleeuwen’ - dit is een vraag, welke in deze boekbespreking te ver zou voeren. De pretentie daartoe volgt in elk geval uit het weder aanvaarden van de Thora.

Onze slotsom moet dus zijn, dat Ds. Miskotte, naast een diepe en toegepaste analyse van één heidendom, een fors en omlijnd denkbeeld heeft gegeven van wat niet-heidens, wat afwijzing van alle Heidendom is: de Thora! En dat het boek ook voor ons kwaliteiten bezit, om nader

103