Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

De kapitein wilde, nadat twee boten vertrokken waren, dat al de Joden samen met enige Vlamingen, in de derde boot zonden gaan, maar wij wilden hem niet gehoorzamen, zeggende dat het Sabbath was en dat de boot tot de avond moest wachten, dan zouden wij ons inschepen. Hij wilde koppig doorzetten, maar dit baatte hem niets, want wij zeiden hem dat hij alleen met geweld ons in de boot zou kunnen krijgen, want niemand zou zich inschepen. Hij, in woede ontstoken, gaf aan de timmerman opdracht om ons fornuis uit elkander te halen en ordonneerde dat wij geen eten mochten krijgen zolang de boten niet waren teruggekeerd, zoals hij werkelijk op Zondag deed. Maar Maandag verzochten wij hem om ons ons rantsoen te geven, dat gewoonlijk in het benedenschip was opgeslagen, en hij stuurde ons om te gaan koken, hoewel hij ons geen beschuit gaj, aangezien er geen aan boord was.

Toen dit alles plaats vond in het jaar 1658 hadden de Sefardische kolonisten in de West al een belangrijke geschiedenis achter zich. Brazilië was aanvankelijk het doel van hun tochten naar het Westen. Het bewind van Johan Maurits van Nassau werd ook voor hen van door-slaggevende betekenis. De komst der Sefardiem uit Holland werd in die jaren op prijs gesteld, niet alleen om hun kennis van het Portugees doch evenzeer om hun bekendheid met de suikerhandel. In de jaren dertig van de zeventiende eeuw moet de trek begonnen zijn. In 164: ondernam een gezelschap van tweehonderd personen de lange reis; aan het hoofd ervan stonden de Amsterdamse Chagamiem Isaac Abo-ab da Fonseca en Mozes Raphaël d'Aguilar, die in Recief en andere plaatsen de geestelijke basis legden voor de eerste Joodse gemeenschappen in Amerika.

Als het Nederlandse bewind zich niet kan handhaven, trekken velen terug. De moeilijkheden, waaraan zij in de laatste periode van het Nederlands bewind blootstonden, vinden hun literaire uitdrukking in een lang gedicht, dat Aboab schreef en waarvan het manuscript bewaard bleet. ‘Ik heb een herinnering willen vastleggen aan de wonderen Gods in het Rijk Brazilië’, noemt de Chagam zijn verhaal, waarin de rampen worden geschilderd, waaraan de Sefardiem waren blootgesteld gedurende het langdurig beleg van Recief in 1654. De vesting capituleerde. ‘Zowel voor de Joden als voor de Hollanders was vrije aftocht bedongen’, aldus—argeloos—een modern Nederlands historicus. De Chagamiem keerden met velen naar Amsterdam terug, doch anderen, die in de smaak van de wijde tropen iets van hun vroegere vaderland hadden geproefd, bleven in de west. Zij begaven zich naar Suriname, Curafao, Nieuw Nederland.

De herinnering aan de griezelige Braziliaanse avonturen bleef leven in de gedachtenwereld der teruggekeerde Amsterdamse Sefardiem,

92