Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

Hij was een voortreffelijk kenner van het Spaans en van de Spaanse literatuur van zijn tijd. Rederijkers waren in het Sefardische Amsterdam niet zeldzaam. De ‘Academia de los Floridos’, een sociëteit, die sedert 1685 bestond en was opgericht door de resident van de Spaanse koning in de Nederlanden, Graaf Manuel de Belmonte, bewees een algemene belangstelling in literaire vraagstukken. Haar secretaris was onze Joseph, die in de kringen der gemeente zeer populair was.

In 1688 liet hij te Amsterdam verschijnen zijn Confusion de confusiones (Verwarring der verwarringen), dat misschien dan niet het oudste boek over het beurswezen in het algemeen kan worden genoemd, doch in elk geval over de effectenhandel. In vier dialogen tussen een filosoof, een koopman en een handelaar in actiën wordt een uiteenzetting gegeven van de toenmalige termijnhandel in Amsterdam. Levendig schildert Penso de 1 a Vega de sfeer waarin de speculatie bloeide:

Deze handel is in de laatste vijfjaren dermate toegenomen, en dat voornamelijk bij een zeker volk, dat even onrustig als scherpzinnig is, dat alle leeftijden en geslachten, zelfs grijsaards, vrouwen en kinderen, haar bedrijven.

Inderdaad—om een oud Bijbels woord te citeren—zij waren er mee bezig des daags en des nachts, als zij gingen op de weg en als zij lagen op hun legerstede... op de beurs, in de koffiehuizen, in de Synagoge. Ze konden het eenvoudig niet laten. Op liquidatiedagen heerste in de effectenhoek van de beurs een opwinding en een lawaai, dat horen en zien iemand verging. Zong Roeland van Leuven later (1723) niet in zijn ’s Waerelds koopslot of de Amsteldamse beurs:

... Maar hoort wat ongemeen Gewoel is hier.'¹ Men zou zigzelven wel verliesen,

Het woelt en swermt hier digt van veele Portugiesen.

De schrijver behandelt de vele trucs, waarvan de actionisten zich bedienen, die als bezeten schijnen door speelzucht en winstbejag:

Wanneer de speculantenpraten, zijn de actiën het onderwerp, wanneer ze lopen, zijn de actiën er de reden van, blijven ze staan, dan zijn de actiën de teugel, als ze naar iets kijken, zijn het actiën, als ze ergens over tobben zijn het actiën, eten ze, dan zijn de actiën hun voedsel, als ze aan iets denken zijn het actiën, hun dromen betreffen actiën, in hun koortsfantasieën houden zij zich met actiën bezig en zelfs op hun sterjbed zijn de actiën hun laatste zorg.

Een merkwaardige en belangrijke bijdrage aan de beschavingsgeschiedenis van zijn tijd, dit boek van Don Joseph Penso de la Vega.

82