Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

dige potentie, die het ‘reservoir’ beheerste, waaruit vorsten en staten als om strijd de gelden betrokken, die nodig waren voor hun machtspolitiek.

Het is ongetwijfeld mede Sombarts antisemitische tendens geweest, die zijn opvattingen heeft beïn\ loed. Een gehele literatuur van apologetische Joodse zijde werd al spoedig in het leven geroepen, om zulke gewaagde theses te bestrijden. Wij laten dit alles buiten beschouwing; op cnze weg ligt het slechts Sombarts theorieën te toetsen aan een historische werkelijkheid, die wij nodig hebben voor het verkrijgen van een juist inzicht in de invloed der Joden op het economische en maatschappelijke leven van de Nederlanden gedurende de zeventiende en achttiende eeuw.

Toen in 1610 Amsterdam zijn grootste uitbreiding had ondergaan, was de economische positie der Joden nog verre van imponerend. Hun aandeel komt pas goed naar voren bij de verdere evolutie van de groothandel. Vooral het sluiten van het Twaalfjarig Bestand is van betekenis geweest, omdat de Sêtardiem bij voorkeur handel dreven op de landen van Zuid Europa, waartoe niet alleen de landen der Spaanse monarchie behoren doch ook wellicht de Levant en zeker Italië en tenslotte Noordatrikaan.se gebieden als Barbarije en Marokko.

In i6u schreef Menasseh in zijn Hnmhle Addresses aan Cromwell:

In the Low-Countries als o, the fevis are received with great charity and benevolency, and tspedally in this most renowned city of Amsterdam, where there are no less then 400 families; and how great a trading and negoCiation they draw to that city, experience Joth stijf ciently witness. They have there no lesse then three htmdred hotises oj their own, enjoy a good part of the West- and East-India Companies.

Hij overdreef misschien een klein beetje, in elk geval niet veel. Het aantal Joden nam—na ups en downs—inderdaad geleidelijk toe. Als in de jaren zestig het aantal rekeninghouders van de Amsterdamse Wisselbank een kleine teruggang vertoont, blijkt het dat het aantal der Portugezen nog is gegroeid. ( host reeks 1675, het jaar, dat de grote Esnoga van Elias Bonman is voltooid, heeft de sociaal economische structuur der voormalige Marranengemeenschap een hoogtepunt bereikt. Zij overtreft verre die der Asjkenaziem, wier gemeente, na

80