Zij lieten hun sporen achter

Dat in beschouwingen over de invloed van Jood en Jodendom op de Nederlandse beschavingsgeschiedenis het sociaal-economische element niet mag ontbreken, zal iedereen grif toegeven. Er zijn zelfs argumenten aan te voeren om dit thema in ons boek centraal te stellen. De betekenis van het Joodse volk voor dit maatschappelijke facet is voorwerp geweest van vele studies en kennisname daarvan kan ons confronteren met velerlei theorieën, die deze kant van ons onderwerp kunnen belichten. Een ervan stelt ‘mir nichts dir nichts’, dat de economische bloei van Amsterdam in de gouden eeuw alleen maar mogelijk zou zijn geweest... door Joodse invloed. We zullen ons helaas verplicht gevoelen hierop wat af te dingen. Maar afgezien daarvan is het onze plicht te wijzen op de economische basis, die het geestelijke leven der Joden zijn fundament verschafte. En daarnaast op nuanceringen van het maatschappelijk leven, die—naar hun Joodse wezen— een stempel hebben gedrukt op Nederlandse verhoudingen.

Keren wij terug tot de feiten. Over de Amsterdamse Joden en met name over de Sefardiem is veel gefabeld. Hun rijkdommen vulden talloze fantasieën. Dat bij hen in de regel sprake was van vluchtelingen, die plotseling hun bezittingen in de steek hadden moeten laten, werd in vele beschouwingen niet overwogen. Exacte onderzoekingen hebben heel wat kaartenhuizen doen instorten. Vóór het evenwel zover was, hadden de opgedikte verhalen over de Amsterdamse Marranen het studeervertrek bereikt van een Duitse hoogleraar, die in een lijvig boek Die Juden und das Wirtschaftsleben niet meer en niet minder zocht te bewijzen dan dat de opkomst van Amsterdam als centrum van de wereldhandel grotendeels aan de Joden te danken was.

Werner Sombart baseerde zijn opvattingen o.m. op de gegevens van

78