Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

Spouw op dit graf. Hier ligt Spinoza. Was zijn leer Daar ook bedolven! Wrocht die Stank geen zielpest meer—

Het zou niet moeilijk zijn een lijvige bloemlezing uit zulke vervloekingen samen te stellen. Van gereformeerde zijde toonde men in zijn bestrijding van de gehate Jood niet al te veel zelfbeheersing en de beschouwingen tegen het Spinozisme van deze zijde zijn in de regel onleesbaar door een overvloed van ongeremde betuigingen van haat en afkeer.

Wij treden niet in beoordelingen over Spinoza's leer in haar verhouding tot andere levensbeschouwingen, wel allerminst tot het Calvinisme. Maar het is opvallend, dat deze verstilde geest, die niet de minste aanstoot gaf, die schreef in een Latijn, dat de gewone massa niet beheerste, die naar zelfgekozen levensregel de voorzichtigheid beminde en een ingeboren vrees demonstreerde voor iedere opspraak, dat juist hij zoveel affecten wakker riep. Moeten dezen niet voor een belangrijk deel met zijn Jood-zijn verweven zijn geweestt Als na Baruchs dood in 16-7 de Ethica zal worden uitgegeven, vaardigen de Staten van Holland en W est friesland bij plakkaat van 25 juni 167,S een scherp verbod daartegen uit. Zijn nagelaten werk wordt voor profaan, atheïstisch en godslasterlijk verklaard. I r is terecht gevraagd of er in deze periode geen ‘ergeren’ waren dan bij. In het antwoord hierop moet worden vastgesteld, dat het wellicht de uitstoting uit de Synagoge is geweest, die de sfeer rondom Baruch d'Lspinoza is blijven verbinden met—en dit is dialectisch interessant—afkeer van Jodendom. De synagoge werd niet geroemd, omdat zij juist deze ketter afstootte, haar werd slechts euv el geduid, dat zij hem had voortgebracht. Het conflict in de Sefardische gemeente om deze geniale geest vestigde voor de Calv inisten nogmaals de nadruk op het gev aar, aan een Joodse gemeente in Nederland verbonden. l:n dit v erschijnsel was extra acuut, omdat Baruch eigenlijk eerst recht na zijn uitbanning invloed kon uitoefenen. Dat hij dat zo ongemerkt deed, zo onopvallend, zo introvert, demonstreerde dat de Mammen waren doorgedrongen tot in de kern van het Nederlandse beschavingslev en.

6S