Zij lieten hun sporen achter

VAN BARLAEUS TOT BAUDARTIUS

wordt hij bestudeerd. Ook in Jeruzalem heeft hij zijn vereerders en vervloekers. De nationale renaissance der Joden bleef niet ongevoelig voor dit ‘Joodse' verschijnsel. Men wilde ook hem in de oude natie incorporeren. Men zou de ‘cherem’ ongedaan maken. Niemand minder dan David Ben Goerion propageerde dit terugwentelen van het rad der historie. Merkwaardig symptoom, deze joyeuse rentrée van de verloren zoon. Bijna is men geneigd te vragen, wat hij zeil daarvan gezegd zou hebben. Wij denken aan het slot van zijn Tractatus theologico-po-liticns, waarin hij—doelend op de Messiaanse beweging van 1666—neerschrijft:

Het teken der besnijdenis beschouw ik als zó belangrijk, dat ik enm overtuigd ben, dat dit alleen het volk voor altijd in stand kan houden. Voorzeker, als de grondstellingen van hun godsdienst hun geest niet ondermijnen, dan zou ik zonder meer geloven, dat zij eens— als zij de kans kregen—zoals nu eenmaal de menselijke aangelegenheden aan een kringloop onderhevig zijn—hun rijk weer zullen oprichten, terwijl God hen wederom uitverkiest.

Imponderabieje bindingen met het volk, waaruit hij geboren was en met welks lot ook deze zoon van een Joodse vader en moeder verbonden bleef. Ook na zijn dood! Al critiseerde hij de traditie zijner vaderen zo meedogenloos als alleen Spinoza vermocht. Hij, die naar de beproefde maatstaven der Joodse problematiek in de eigenlijke zin des woords symptomen vertoonde, die onder de noemer Van ’jüdischcr Selbsthass’ te vangen zijn. Zoals Nietzsche het, scherper dan wie ook, formuleerde:

A \ SIT NO/ \

Dem 'Eins in Allem' liebend zugewandt,

Amore dei, selig aus Verstand—

Die Schalie aus¹ welch dreimal heilig Land!—

—Doch unter dieser Liebe frass Ein heimlich glimmender Rachebrand,

Am Judengott jrass Judenhass...

Einsiedler! Hab' ich dich erkanntz

In de Nederlandse beschavingsgeschiedenis begint zijn invloed van af het moment, waarop hij met zijn vrienden discussieert over de vraagstukken van God, wereld, maatschappij en mensen. Wat al namen treden ons tegemoet: bodewijk Meijer, Simon (oosten de Vries, Pieter Balling, Johannes Bouw meester, Jarig (elles, Adriaan Koerbagh. Wij verkeren temidden der Collegianten, waartoe behalve tussen andere non-conformisten ook de Amsterdamse dichter en wijntapper Jan

65