Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

woordige Mozcs cn Aaronkerk. Het geboortehuis van Spinoza werd in 1S37 gesloopt ten behoeve van de uitbreiding van genoemde kerk. Er is niets meer van over.

Vader Miehaël, te Vidigerein Portugal geboren, was misschien, vóór zijn komst naar Amsterdam, te Nantes woonachtig geweest. Hij was een koopman in gedroogde zuidvruchten. LJit een akte blijkt, dat een partij van vijftig ‘tonnekens’ rozijnen, welke Miehaël volgens cognossement uit Malaga had moeten ontvangen, niet volkomen in goede orde is aangekomen. Hij schijnt daarnaast geïnteresseerd te zijn geweest in de geestelijke vraagstukken van zijn Marranengeneratie. In de gemeente ‘Bet Jaacob’ gold hij gelijk zijn familielid Abraham d’Es-pinoza de Nantes, als iemand van een rationalistische inslag. Aan het organisatorische leven nam hij intensief deel. Nadat in 1639 de drie kleine gemeenten zich tot éen grote hadden verenigd, was voor Miehaël d’Espinozaeen regentencarrière weggelegd. Van zijn belangstellingen op het gebied van het Joodse weten is nagenoeg niets bekend. Uit zijn boekenbezit bleef een afbeelding bewaard van de Hebreeuwse grammatica door Alfonsus van Zamorra, een gedoopte Jood, die meewerkte aan de Bibliapolyglotta. Het zegt wel zeer weinig.

Baruchs vroegste jeugdjaren onttrekken zich aan historische waarneming. Wij mogen aannemen, dat zijn Joodse opvoeding zich niet heeft onderscheiden van die van andere Sefardische kinderen uit die tijd. Ook hij zal de onderwijsinstituten van de Gemeente hebben bezocht. Sedert 1620 bevond de Talmud Tora-school zich naast zijn huis aan de Houtgracht. Het onderwijs werd over de hele linie kosteloos verstrekt. Dit lagere onderricht volgden alle Sefardische kinderen.

Voor de voortgezette studie (‘Talmud en Decisoren’) was de belangstelling geringer. De instelling ‘Ets Haim’ nam de bevordering van dit laatste onderdeel ter hand door het instellen van beurzen. Wij kennen de organisatie en de indeling van dit onderwijs door exacte mededelingen van tijdgenoten. Er waren zeven klassen en een nauwkeurig omlijnd leerplan. De eerste drie klassen hielden zich nog bezig met het lagere godsdienstonderwijs. In de vierde werd een vertaling der Profeten in het Castiliaans behandeld. De leerlingen der hoogste klassen beoefenden de Bijbelcommentaar van Rasjie, Talmud en Commentaren. Een ‘klasse’ (men sprak van een ‘medras’) duurde geruime tijd; vandaar dan ook, dat het doorlopen van dit instituut vele jaren in beslag nam. De hoogste studiejaren werden dan ook door slechts weinig studenten bezocht. Baruch werd als leerling aangenomen, maar dat is dan ook ongeveer het enige, dat vaststaat.

62