Zij lieten hun sporen achter

VAN BARLAEUS TOT BAUDARTIUS

Laat Raat en Staat in zijn geheel En breng dit spel niet op ’t Toneel.

Er is getwist over inhoud, strekking en toepassing van deze wonderlijke mededeling. De Vondelkenner Sterck dacht aan een mogelijke reactie van Athias op politieke zinspelingen in Vondels Treurspelen, zoals die in de jaren 1661-64 door het publiek werden aangevoeld. Hij citeert Brandt, die in zijn Leven van Vondel, naar aanleiding van Den herstelden David en Faëton zo’n opvatting duidelijk formuleert. Dat Vondel meeleefde met de actuele wereld van zijn dagen behoeft waarlijk niet te worden aangetoond. Maar ook als het citaat niet helder kan worden gesitueerd, lijkt ons deze traditie alleszins de moeite van het vermelden waard. Vondel kan voor zijn Bijbelse stukken het oordeel hebben ingewonnen van Joseph Athias, die in de wereld van het zeventiende-eeuws Amsterdam schitterde als een zeer apart fenomeen; een erudiete drukker, die met de grote dichter zijn liefde voor de Bijbel gemeen had.

Heeft Vondel nog meer joden gekend: Kende én bestreed hij wellicht ook die ene, allergrootste, die zich al zo vaak aandiende in biografieën van Rembrandt 1

Op 24 november van het jaar 1632 werd te Amsterdam geboren Baruch d’Espinoza, zoon van Michaël d’Espinoza en diens tweede vrouw Hanna Debora, welke laatste reeds op 5 november 1638, enkele weken voor Baruchs zesde verjaardag, overleed. Michaël zelf stierf op 28 maart 1654, nadat zijn derde en laatste vrouw Esther hem op 14 oktober 1653 in de dood was voorgegaan. Michaëls vrouwen schijnen alle drie de familienaam d’Espinoza te hebben gedragen; een interessant exempel van het huwen in zeer beperkte familiekring! De gevolgen hiervan zullen we later nog ontmoeten.

De mededeling van Colerus, ‘dat zijn Ouderen deftige en wel bemiddelde Portugeesche Joden waren, hebbende in een vraay koopmanshuis op de Burgwal naast de Oude Portugieze Kerk gewoont’, is historisch juist. Met de ‘Oude Portugieze Kerk’ is echter de oorspronkelijke Esnoga van 1639 bedoeld. Deze stond ongeveer naast de tegen-

61