Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

Het wordt tijd, dat wij dat doen. Want bij letteren horen letters, bij humanisten horen drukkers. Een van de beroemdste hebben wij reeds uitvoerig getekend, zonder nochtans van hem te gewagen als de pionier van de Hebreeuwse drukkerijen te Amsterdam.

Want Menasseh was ook de grondlegger van de Joodse boekenin-dustrie, die haar geschiedenis aanving op i januari 1627, toen een exemplaar van de dagelijkse gebeden naar de Spaanse ritus zijn drukpers verliet. Dat betekende intussen niet het begin van de Hebreeuwse typografie in de Noordelijke Nederlanden. Na de val van Antwerpen in 1585 had de hervormingsgezinde boekdrukker Aegidius Radaeus zijn bedrijf in Franeker gevestigd; een jaar later benoemden de Staten hem met het oog op de belangen der Hogeschool tot ‘Landschapdrukker’. In diezelfde tijd was Plantijns schoonzoon, Franciscus Raphelengius naar Leiden verhuisd om leiding te geven aan het plaatselijke filiaal van de wereldberoemde firma. In 1587 wordt deze gewoon hoogleraar in de Hebreeuwse taal en tevens academiedrukker in de eerste universiteitsstad der Noordelijke Nederlanden. Het waren dus niel-Joden, die hier de basis hebben gelegd voor de Hebreeuwse typografie.

Eerst als de Sefardische gemeente van Amsterdam door haar moei-lijkste beginjaren heengeworsteld is, wordt door de bestuurderen van de onderwijsinrichting Talmud Torah’ (bestudering der Wet) overwogen zelf te voorzien in de behoefte aan studie- en gebedenboeken in de oude taal. Er wordt een bedrag uitgetrokken voor de vervaardiging van Hebreeuwse en Latijnse letters, voor patrijzen en matrijzen en tevens voor de vervaardiging van de daarvoor benodigde kasten .Edities van deze drukkerij zijn tot nog toe niet bekend geworden. De eerste januari van het jaar 1627 blijft voorlopig als begindatum gehandhaafd en Menasseh blijft pionier.

Gelijk alles in diens bewogen leven werd later ook de sfeer van zijn simpel bedrijf opgetrokken naar de vergulde bergen der legende. De corrector Isaac Aboab da Fonseca—wij zullen hem later nog heel ergens anders ontmoeten—vertelt, dat de Rabbijn-drukker naar tekeningen van de ‘Sofeer’ (Wetschrijver) Michaël Juda Leon Hebreeuwse lettertypen had doen gieten, die uit goud zouden gegoten zijn. Twee Sefardische Grandes (één ervan was Ephraim Bueno!) zouden door de fraaiheid der typen zó getroffen zijn, dat zij zich geroepen voelden op eigen kosten het gebedenboekje te laten vervaardigen, dat aan de spits zou staan van al die honderden kleine en grotere drukwerken, die eens de trots zouden uitmaken van Amsterdam.

Het waren deze Hebreeuwse boeken, die invloed zouden hebben op

56