Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

raanse historie-theorieën en Nederlands-libertijnse opportuniteit berustende—politiek welbewust dus Engeland als land der Joodse toekomst. Zijn denkbeelden zijn mede gebaseerd op een oeroude geschiedbeschouwing, waarin de verlossing der Joden afhangt van hun uiteindelijke, totale verspreiding over de wereld. Alle verdrijvingen zijn in dit proces slechts etappen, die de zekere toekomst nader brengen. Daarom gelooft Menasseh, dat de verloren stammen niet slechts in West-Indië moeten worden gezocht (het land, dat de Nederlandse Marranen later inderdaad opzochten), doch ook in China, in Abessy-nië en waar niet al.

Maar als de humanistische rabbijn, toegerust met een ongewone overredingskracht, nuchter tegenover Cromwell argumenteert, legt hij tevens de nadruk op de betekenis der Joden voor de handel, die sedert eeuwen een hoofdbron van bestaan vormt voor het oude volk. Het volk, dat door God weliswaar van zijn staat is beroofd, maar dat juist in de handel die toch door de diaspora wordt gestimuleerd, een door God evenzeer gewilde mogelijkheid tot het opbouwen van zijn bestaan heeft gevonden. Het inzicht der Joden in hun zwervende structuur verhindert hen zich vast te leggen op landerijen. Als zij eenmaal weer in het Beloofde Land zullen wonen, zal het profetische woord worden vervuld, dat er geen hopman meer zal zijn in Gods huis. Juist de rijkdom der kooplieden is voor alle staten van betekenis! O-veral zullen Joden bovendien trouwe dienaren zijn van de Staat. Welke bezwaren kunnen er van godsdienstige zijde tegen hen worden ingebracht; Propaganda voor hun godsdienst voeren zij immers niet. Met de burgers van Engeland zullen zij, zoals dat in de Nederlanden het geval is, op normale wijze omgaan. Hier is een pleiter aan het woord, wiens denkbeelden geheel passen in de mentaliteit van de Amsterdamse humanisten die het ballingschapsbewustzijn der Joden synthetisch voegen in een soort internationale levenshouding, die tenslotte ook bij hen theologisch-wijsgerig is gefundeerd.

Het zijn de Joden als zodanig, die hen boeien. Door hen laten zij zich informeren en inspireren, wetende, dat dit volk de laatste levende schakel met de Oudheid is. Niet voor niets was dit humanisme organisch gegroeid uit het Bijbels humanisme der zestiende eeuw. Ook voor de Vossii, voor Barlaeus, voor Hugo de Groot vertegenwoordigde hun vriend Menasseh ben Israël een exponent in die raadselachtige historie der Joden, die zij na de komst der Marranen op tastbare afstand wisten. Toen Lodewijk XIV éénmaal de Nederlandse gezant Coenraad van Beuningen, de meest veelzijdige der Nederlandse liber-

50