Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN I1UN SPOREN ACHTER

brengt de sfeer van de eigen vrijheidsoorlog op het niveau van de door God geïnspireerde geschiedenissen uit de oudste tijd van het Joodse volk.

Zo hebben misschien zelfs eigentijdse Joden dit aangevoeld. Want een kenner van het Joods-Duits ontdekte in de Bodleiana te Oxford een manuscript, waarin een zeer vroege Jiddische tekst van het Wilhelmus van Nassouwe. De Christelijke fragmenten zijn verjoodst. Merkwaardig is wel, dat de woorden ‘als een vroom Christen Man’ zijn gewijzigd in ‘ein biderman’... Maar het neemt niet weg, dat het uitermate curieus kan worden genoemd, dat in bepaalde Joodse kringen de klank van dit lied heeft geresoneerd. En hier gaat het nu voor het eerst om Asjkenazische 'vol’-Joden in West- en Midden-Europa, die nog geïsoleerd leefden van de hen omringende maatschappij.

Het Wilhelmus bracht ons definitief naar een mentaliteit, die wij in een iets later stadium veel algemener zullen aantreden in het Holland van de gouden eeuw. Want net als Marnix zullen dan Vondel en Rem-brandt getuigen van de impuls die het Boek der Boeken en in wijdere zin de cultuur der Joden hebben gewekt in hun oeuvre. Met Menasseh ben Israël en al die andere eigenaardige Joden zullen zij, de kunstenaars en de humanisten Amsterdam onttoveren tot het Jeruzalem van het Noorden, een Moeder in Israël.

44