Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

Reuchlins kennis baseerde zich nog geheel op de Joodse traditie, zoals te doen gebruikelijk was tot in het midden der achttiende eeuw. Ook de Nederlandse geleerden ondergingen door hem de invloed van deze nieuwe impulsen. De theologische studie der Protestanten en de letterkunde, die hieruit voortkwam, waren aldus geheel doordrenkt van een Bijbels aroma, dat in diepste wezen werd bepaald door de bronnen der Joodse overlevering.

Het verschijnsel van de herleving van het Hebreeuws moet binnen het raam der Westeuropese historie allereerst worden gezien als symptoom van renaissance en humanisme, die door hun oriëntering op de oudheid het Hebreeuws een gelijkwaardige plaats inruimden naast het Grieks en het Latijn. De periode van de ‘trilinguis homo’ brak aan, de kenner der drie klassieke talen. In Leuven ijverde Erasmus voor het ‘Collegium trilingue’. De studie van het Hebreeuws werd een erkend onderdeel van de algemene cultuur.

Van deze kant moeten wij nu de invloed van Joodse waarden op de Nederlandse beschaving in de zestiende eeuw benaderen en wij kunnen dit exact doen door de nadruk te leggen op het oeuvre van de man die eveneens naast de prins stond in de strijd voor de vrijheid der Nederlanden, Marnix, die als burgemeester van Antwerpen de Joden van dichtbij had leren kennen. Of zouden wij hem binnen het raam van dit boek niet liever Rabbi Marnix noemen, Rabbotenu Marnix van St. Aldegonde?

Dit is niet zo maar een grapje. Hijzelf heeft zijn meest persoonlijke boek, de Byencorf een pseudoniem meegegeven, dat historici en filologen voor raadselen stelt: Isaac Rabbotenu van Loven, Licentiaet inde Pauselicke Rechten. Men heeft bij de verklaring ervan wel gedacht aan een uitleg, die hierop neerkomt, dat hij, Marnix, ‘onze geleerden uit Leuven, de Katholieke geestelijken namelijk, belachelijk maakte’, daarbij de eigennaam Isaac afleidende van het Hebreeuwse werkwoord ‘schertsen’. Ware het niet meer voor de hand liggend hier te denken aan een humanistisch Hebreeuws grapje, waarin zijn eigen naam duidelijk wordt uitgedrukt! Vertalen wij nl. het Nederlandse voorzetsel ‘van’ in het Hebreeuws, dan staat er ‘MiLoven’. Lezen wij nu naar Hebreeuwse methode het pseudoniem van rechts naar links terug, dan komt tevoorschijn: MRNITZ. Immers: MjiLoven], R[abbote]N[u], ITZjchak].

Dergelijke humanistische ‘Spielereien’ met namen kwamen ontelbare malen voor. In Marnix’ denkwereld moet dit heel gewoon zijn geweest, want hij was zeer geïnteresseerd in het Hebreeuws en een blik

42