Zij lieten hun sporen achter

VAN DE MARRANEN TOT MARNIX

met zijn wonderlijke zonen. Degeestelijke beïnvloeding die van het oude Jodendom kon en zou uitgaan, kwam wel eens ter sprake, doch wij hadden nog geen gelegenheid haar krachten in het juiste historische milieu te plaatsen. Maar nu zal dat mogclijk én noodzakelijk zijn. Want de vrijheidsstrijd der Tachtigjarige Oorlog ging om de vestiging van de Hervorming, om de vrijheid van een geloof, dat zich had willen bevrijden van Rome. Een geloot, dat in deze bevrijding de persoonlijke weg vond naar de klassieke Joodse literatuur.

Dat op deze wijze de parallel tussen Israël en het Israël van het Westen vanzelt aan de orde kwam, stelden wij vast. De Bijbel hield de Nederlandse Protestanten in zijn machtige greep en alles, wat daarin werd gezegd en gezongen over het oude Joodse volk, werd actuele getuigenis. De Psalmen werden geestelijke wapens, waarvan de inhoud als een soort politiek geloofsprogram werd beleden. De godsdienstige liederen (Gerard Brom heeft daarop gewezen) waren niet langer middelen tot inkeer van stille vromen, als de Middeleeuwse kloosterlingen. De goddelijke inspiratie van het eeuwige Boek der Boeken werd basis voor echte heroïek, voor werkelijke strijd tegen dwingelandij, voor worsteling op leven en dood.

Een heerlijke tijd moet het zijn geweest. Hoe zullen de eenvoudige melodieën hebben geklonken, als ergens in het verborgene een groep gelovigen zich richtte tot de God van Nederland, zoals de Réveil-men-sen eeuwen later nog zouden zeggen. Het was meer dan bemoediging, wat uit deze nieuwe benadering van de Bijbel tot zovelen kwam. De glorie van het Messiaanse werd voelbaar in de gehele letterkunde van het volk, die zonder Bijbel niet te begrijpen was en is. ‘Er hangt geen schoollucht tussen de lippen van de dichter en de adem van het zingende volk, zolang deze herinneringen aan de Schrift geen lessen zozeer als wel warme levenswoorden meedragen. Zonder het vormelijke van gemeenplaatsen te hebben, zijn zulke vereerde en geliefde wendingen, geladen met de kracht van een wachtwoord, waardoor het groeiende vaderland zich sterker bewust voelt worden.’ (Brom).

Het hervinden van de Bijbel heeft geleid tot het bestuderen van de schone taal, waarin deze eens werd geschreven. Altijd gedurende de Middeleeuwen was het Hebreeuws beoefend, maar de eigenlijke grondlegger van de studie van het Hebreeuws onder de Christenen werd Reuchlin. Omdat hij door zijn klassiek geworden Rudimenta he-braica (1506) voor het eerst een bruikbare grammatica en een daarbij behorend lexicon had gecomponeerd. Een klassiek geworden boek: een ‘monumentum aereperennius’.

41