Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

had hem tot zijn nieuwe levensleer gebracht. Hier, in de Nederlanden, wilde hij een nieuwe weg kiezen voor leven en geloof. Wat weten wij van zijn innerlijke strijd of misschien van het gemak, waarmee dit alles een jMarraan afging, die gewend was van overtuiging te wisselen.

Temidden van een bruisende wereld onderging hij de weelde van talloze contacten, die hem een wijde horizon lieten zien van denkbeelden, opvattingen, principes, waarvan geheel de wereld zijner dagen bezeten scheen; bovenal in deze Nederlandse ‘warande der post-humanistische kinderen’. Met een natuurlijke, zuidelijke gratie en een aangeboren gevoel voor nuances schiep deze Marranenzoon een milieu, dat zich al spoedig in niets onderscheidde van zijn omgeving. Hij werd een bekend numismaticus, een vriend van de vader van de wereldberoemde schilder Peter Pauwel Rubens.

Marcus huwde op achtentwintigjarige leeftijd met Ursula Lopez de Villa Nova, eveneens een dochter van een voorname Marraan. Toen Marcus stierf werd ter ere van haar overleden echtgenoot een medaille geslagen. De sfeer van een geheel aparte ‘cercle’ komt onze gezichtskring binnen. Te Antwerpen, w aar hij het nieuwe geloof had leren kennen, knopen Marcus en zijn vrienden op brede basis intensieve contacten aan, die in een iets later stadium in dienst zullen worden gesteld van de strijd der Nederlanden tegen het Spanje, waaruit zijn voorvaderen eenmaal w’aren gevlucht. In het diepste geheim zendt hij ladingen ketterse propagandageschriften naar het Pyrenees Schiereiland. In de illegaliteit van de komende worsteling op leven en dood wordt zijn huis een centrum van talloze machinaties en activiteiten. Veel daarvan zal wel altijd onbekend moeten blijven, omdat in het wezen van zulke praktijken strikte geheimhouding w^el de enige reële basis moest zijn.

Maar wat ons bekend werd is voldoende om ons te verbazen. Vriend van de grote drukkers Plantijn en Van Bomberghen, smokkelt de Marraanse Calvinist 30 000 exemplaren van Calvij ns Institutie naar Spanje en nog talloze andere Protestantse tractaatjes, in Spaanse vertaling. Dit alles goed verstopt in tonnen, misschien ware het beter hier van ‘kuipen’ te spreken. Het waren vooral de relaties tussen ketters en letters, die de basis vormden voor het doorw'erken van de nieuwe ideeën in de lage landen.

Wanneer iemand daartoe bijdroeg, dan was het wel deze groot-koopman, die beschikte over vertrouwde vrienden in aller heren landen. Hij had een apparaat opgebouwd, dat hij—voortreffelijk organisator—volledig in dienst stelde van de geheime propaganda voor de

28