Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

Wij gaan door de Amstelstraat verder tot de Blauwbrug, de oorspronkelijke, denkbeeldige grens van het ghetto, dat naar een Joods woord eeuwenlang ‘niet verder keek’. Voordat wij de brug overgaan, even nog langs deze kant van de Amstel naar 216, naar ‘het huis met de bloedvlekken’. In dit grote, in natuursteen opgetrokken herenhuis tussen Heren- en Keizersgracht woonde eens de beroemde Amsterdamse burgemeester Coenraad van Beuningen. Na zijn aftreden als burgemeester (1686) waanzinnig geworden, hechtte hij meer en meer geloof aan een nahije ondergang van de wereld. Hij waande het Duizendjarige Rijk op handen en meende boven de stad visioenen te zien, die dit aankondigden. In de nacht stond hij op en ging hij razende en tierende langs de straten om zijn vrienden wakker te maken, hen vermanende zich gereed te houden voor de komende dagen van het einde der wereld. Ook zijn buren Belmonte, die in het ‘Hof van de Baron de Belmonte’ (Herengracht 586) woonden, haalde hij met vervaarlijk schellen des nachts uit hun ‘onuitdunkelijke lethargie’.

Het is waarschijnlijk, dat Van Beuningen in zulk een vlaag van waanzin de muren van zijn huis bekladde met zijn naam, een penta-gram, een octogram, voorstellingen van schepen en tenslotte enkele Hebreeuwse letters en woorden, waarin vaag de naam ‘Magog’ gelezen kan worden, de Bijbelse figuur uit het einde der dagen. Wij zijn weer verplaatst naar de ‘Hebreeuwse tint over de Nederlanden’ van de gouden eeuw, toen het Joodse leven in Amsterdam nauwelijks een eeuw op gang was en de Jodenhoek bloeide als een roos.

Nu dan de brug over naar het verwoeste stadsdeel, dat zijn laatste fase bijna heeft voltooid. Op het Jonas Daniël Meijerplein staan nog de beide Asjkenazische synogagen, die na verkoop aan de gemeente Amsterdam een andere bestemming tegemoet gaan. Op de hoek de Grote, gebouwd door Daniël Stalpaert en op 25 maart 1671 geopend. De Nieuwe, met zijn front aan het plein, daterende uit 1730, onderging in 1750 een grote uitbreiding en werd op 24 maart 1752 opnieuw ingewijd. Aan de overkant de fraaie Esnoga der Sefardiem, gebouwd door Elias Bouman en in 1675 geopend. Daartussen staat nu de Dokwerker van Mari Andriessen, als herinnering aan de collectieve strijd van de stad Amsterdam ten behoeve van het Joodse volksdeel, dat zoveel voor zijn worden, groei en bloei had verricht.

Aan deze zijde van de Breestraat het Waterlooplein, waar de markt nog oneigenlijke en onwezenlijke herinneringen schijnt op te roepen aan de voormalige Jodenhoek. De plaats, waar in 1632 Spinoza werd geboren, wordt door zeer weinigen meer als zodanig herkend. Een

246