Zij lieten hun sporen achter

KINDEREN AAN DE ZEE

hoogleraar hebben vele Joden blijvende invloed uitgeoefend, indachtig het oude devies ‘lilmod oelelammed’ (om te leren en te leraren).

Toch is het niet hierom, dat iMendes da Costa in dit gezelschap wordt genoemd. Zijn plaats dankt de vruchtbare scribent aan zijn bemoeienissen met het theater. Gespeeld heelt hij nooit; wel voor het toneel geschreven. Belangrijker echter was zijn regie van toneelwerken van Grieken en Romeinen. In de dagen, dat hij, naar een woord van Frans Erens ‘een Amsterdamse figuur uit het laatste kwart der negentiende eeuw’ was, had Mendes reeds bij amateur-voorstellingen successen geoogst. Als weinigen beheerste hij technisch het metier met al zijn problematiek. Hij kende de teksten der klassieke auteurs door en door; hij wist hoe de toneelspelen in de tijd tan hun ontstaan waren gebracht en begreep welke eisen in een moderne tijd aan zulke opvoeringen mochten worden gesteld.

Zijn Oedipus met de Utrechtse studenten verwierf zoveel erkenning, dat Mendes, toen het 'Nederlandsch Tooneel’ dit stuk ging spelen met Louis Bouwmeester, vanwege de Raad van Beheer de regie kreeg opgedragen, aanvankelijk niet in overeenstemming met het gevoelen van de grote acteur, die het op de duur toch goed met de klassicus kon vinden. In de Amsterdamse Jodenhoek deed het verhaal de ronde, dat bij een van de eerste repetities de kleine en tengere Sefardie in de hoek van het toneel was gekropen voor de donderende stem van de grote Louis. Hij had nog net de moed opgebracht aarzelend te vragen ot de acteur wel wist wat ‘orakel’ betekende. Onheus volgde: ‘Nee, maar wat gaat joudatan!’

Voor de geschiedenis van het toneel zijn tenslotte de drie bundels Tooneel-herinneringen van betekenis gebleven. Iedereen, die zich met de historie van het Nederlandse toneel sedert de tweede helft v an de vorige eeuw w il bezighouden, zal deze mémoires niet ongelezen mogen laten. Merkwaardig voor de Portugese samensteller zijn in dit boek zijn theorieën over erfelijkheid. Genealogieën als ‘De Familie Sablai-rolles met de zij-lijnen’, en ‘Het bloed der Majofski’s' vormen bijlagen, die in ieder geval aantonen, dat ook bij ‘Maussie’ het bloed kroop, waar het niet gaan kon.

Dit laatste uitte zich ook in zijn neiging tot verzamelen. Hij was waarachtig ‘niet van verscheuren’. Niet alleen op toneelgebied; op elk terrein, waar hij zich maar had bew ogen, hield hij hardnekkig alle concreta vast, die hem onder ogen waren gekomen. Zijn uitgebreide collecties kwamen aan de Amsterdamse universiteits-bibliotheek, waaraan Mendes jarenlang als conservator verbonden is geweest.

225