Zij lieten hun sporen achter

Hij hangt er maar een beetje bij: hij was zo anders dan Jozef Israëis, Herman Heijermans en Esther de Boer-van Rijk! En toch: hij hoort er bij; hier en nergens anders. Hij, liefhebber en promotor van het toneel in Nederland. Een bij zijn leven reeds legendarische figuur, deze tweede Portugees van Tachtig. Veel meer dan Aletrino en zelfs nog meer dan de Querido’s: een rasechte, raszuivere ‘Pottegies’.

Hij wilde het weten, hij was er trots op, ook al heeft hij in de Nieuwe Gids een ‘Leekepraatje' gehouden over ‘Trouwen in de familie’, dat niet zonder tragische accenten blijft. Mendes’ beschouw ingen mogen hier (ondanks eventuele wetenschappelijke bedenkingen) voor een deel volgen, omdat zij uit de kring zelf een enkel aspect van de ontwikkeling der Sefardische Joden in Nederland op verrassend openhartige wijze belichten:

Een gewoon sterveling nu heeft 8 over -grootouders gehad en ió bet-over-grootouders; bij Don Carlos, en ook bij mij is dat aantal respectievelijk 4 en 6.

Daarvan ts bij mij de oorzaak dat mijn ouders in dubbele zin volle neef en nicht waren en mijn groot-ouders in enkelvoudige zin. Mijn over-grootvader Samuel Mendes da Costa was namelijk gehuwd met Judith Teixeira de Mattos, de zuster van Joseph Halm Teixeira de Mattos, mijn andere overgrootvader. Deze laatste intussen is getrouwd geweest met Sara de Chaves, die volstrekt geen familie van hem was.

Nu is door de statistiek zogenaamd uitgemaakt dat huweljken tussen volle neef en nicht af te raden zijn, wijl er veel kans bestaat dat de daaruit gesproten kinderen doofstom zijn of vroegtijdig blind worden, ten minste: wanneer de kiemen dezer kwalen zich reeds hebben vertoond bij de voorouders. Natuurlijk bestaat daarvoor des te meer kans, wanneer in twee opeenvolgende generaties zulk een huwelijk wordt gesloten, zoals het geval is geweest bij mijn ouders en grootouders. Ik heb dan ook één doofstomme zuster gehad en twee doofstomme broeders, van wie één bovendien volslagen blind was, toen hij stierf; terwijl mijn eigen gehoor, dat in mijn jeugd buitengewoon scherp is geweest, langzamerhand is achteruit gegaan, zodat ik nu, jarenlang reeds, stokdoof ben. Het is er evenwel ver vandaan dat ik mijn ouders een verwijt zou maken van hun huwelijk; immers: ten eerste is de liefde geestelijk blind en ten andere dateert die statistische wysheid eerst van het laatste kwart der negentiende eeuw, terwijl zij getrouwd zijn in 1834.

Maar... evenzeer als de slechte kwaliteiten bj een huwelijk tussen naaste verwanten zich in hun nakomelingschap kunnen vermenigvuldigen, is dit het geval met de goede eigenschappen. En zo is dan ook bij de afstammelingen van het geslacht Teixeira, waar op zijn minst reeds in de zeventiende eeuw huwelijken tussen neef en nicht zijn voorgekomen, het artiest zijn of althans het hebben van een artistieke aanleg allerminst een zeld-

22}