Zij lieten hun sporen achter

KINDEREN AAN DE ZEE

vond in het vissersvolk langs de kust. Sociaal bewogen tot in de vezels van zijn nesjomme maakte hij hun maatschappelijke problemen tot de zijne. Zó ontstond Op hoop van zepen, dat hem (mét zijn ander toneelwerk) tot Nederlands grootste toneelschrijver heeft verheven.

Verouderd wellicht, maar niet vergeten! Evenmin als de auteur! In het Vondelpark stond zijn beeld, vormgegeven door de Sefardische beeldhouwer Mendes da Costa. Een gril van het Joodse lot! Maar dan niet de enige in zijn biografie. Het Parool berichtte op 15 juni 1945:

Beelden in Amsterdam. Veel standbeelden bezit Amsterdam niet en die, welke er staan, zijn niet allemaal even mooi, om het maar heel zachtzinnig uit te drukken. N.S.B.'ers hebben destijds neus en oor afpeslapen van Herman Heijermans' hoofd. Van dit standbeeld dat eerst in het Vondelpark en daarna in het Leidscheboschje prijkte, hebben andere fascisten het hoofd afpezaapd en bij Lido in het water peworpen, waaruit het weer is oppevischt. Of dit door prof. Mendes da Costa vervaardipde beeld nop perepa-reerdkan worden, is Iwopst dubieus.

Voor een Jodin heeft Heijermans een blijvend monument opgericht, dat niet door schennershanden kon worden verminkt. Een abstract gedenkteken van menselijk mede-lijden : Kniertje, een Joodse vissersvrouw aan de Noordzee.

Haar biografie begint en eindigt als die van Jozef Israëls, want ook zij bleef het volk trouw, waaruit zij werd geboren, lderzl bezocht Israëls in zijn atelier, dat was symbolisch. De kleindochter van Esther de Boer-van Rijk vond de weg naar het nieuwe Joodse land, dat Esther voor haar dood werkelijk heeft betreden. Terecht is opgemerkt, dat alles in haar Joods was. Ze was een klassieke Joodse moeder, een 'eisjes chajil’. Toen zij in de Familie Lehman de Estherrol had vertolkt, liet de schrijver Reichenbach een lint om haar bloemen binden met de woorden: ‘An einer wirklichen Gattin und Mutter.'

Geboren werd zij (als Heijermans, Van Collem en Louis Davids)in Rotterdam. Haar jeugd was als die van Joodse kinderen uit een milieu van eenvoudige, hard sappelende mensen. Het eten, dat zij at; de taal, die zij hoorde en sprak; de sfeer, die zij in de week en op ‘sjabbes’ en ‘jontef’ (feestdag) onderging, dat alles was zo, als Joodse mensen uit onze generatie nog hebben gekend. Zij bezocht de Joodse school en

219