Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

in hem is. Duitse schrijvers zijn gedwongen, hun vaderland te verlaten. De linkse Duitse uitgeverijen worden gemolesteerd, haar leiders moeten een goed heenkomen zoeken. Hun taak wordt op verschillende plaatsen in het vrije Europa overgenomen. In de Neder-landsche Staatscourant van 1 november 1913 staat de oprichting vermeld van de N.V. Uitgeverij Querido (Querido Verlag), met een kapitaal van ƒ 30000. Directeur is Em. Ouerido. Doel: het uitgeven en exploiteren van boeken en tijdschriften in vreemde talen en van daaruit voortvloeiende rechten. Hij verzekert zich de medewerking van de uitgeweken Duitse uitgever Dr. F. H. Landshoff van Kiepenheuer, met wie hij door de uit Berljn gevluchte Nico Rost in contact was gebracht. Voor die tjd had Ouerido al vertalingen uitgegeven van auteurs als Schmtzler, Feuchtwanger, Klabund. Nu zouden de boeken der Duitse emigranten in hun eigen taal in Amsterdam verschijnen. Feuchtwanger. Leonhard Frank, Vicki Baum, Heinrich en Klaus Mann, Remarque\ zj en vele anderen vonden de gelegenheid, van Nederland uit tot de Duits lezenden in de gehele vrije wereld te spreken. En zelfs tot de Duitsers in Duitsland zelf, die met de voorraden voor Polen bestemd over zee via Gdynia bereikt werden. De vrije wereld zou overigens in de komende jaren steeds kleiner worden. Italië ging deel van de as uitmaken, Oostenrijk, Tsjechoslowakje, Polen, Spanje werden uitgeschakeld.

Deze uitgeverij heeft Ouerido geen baten van betekenis gebracht. Ten eerste was het in die tijd helemaal niet gemakkelijk en zeer kostbaar om vreemde markten te veroveren, ten tweede was het moeilijk zaken te doen met de geëmigreerde auteurs, die zich maar niet wilden of konden realiseren dat het debiet van hun boeken ineen schrompelde. Er moest enorm veel gereisd worden. Ouerido bleef ook niet de enige, die zich op dit terrein had begeven: Bermann-Fischer Verlag, eerst in Wenen, later in Stockholm en Allertde Lange te Amsterdam streefden dezelfde doeleinden na. Met deze twee firma's werkte Ouerido later samen in een 'Gemeinschaftsproduktion', die 'Das Forum deutscher Dichter’ exploiteerde, met auteurs als Thomas Mann, Franz Werfel, Stefan Zweig, Vicki Baum, Annette Kolb, Heinrich Mann, Alfred Neumann, Feuchtwanger en anderen. Later kwam het tot een 'Zentralauslieferung’ dezer emigranten-uitgevenjen.

Emanuel Querido was een idealist voor wie in het Nederland van 11a de tiende mei geen plaats meer was. In 1943 dook hij onderin Blaricum met zijn vrouw. Beiden werden verraden en vermoord. Een gevaarlijke mvthos had de functie van het redelijke woord overgenomen.

Joden brachten het boek! Dat is nu wel duidelijk en zij effenden het pad van Joodse auteurs, die voor een nieuw element zorg droegen. Want

204