Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

geleerd dat in de ruimteverschijnselen van het geestelijk leven der Amsterdamse joden de maan de zon allang heeft ingehaald. Maar in de tijd zelf lagen zulke verhoudingen van ‘strebende’ broeders heel wat complexer. In niet minder dan tien boekdeeltjes heeft Emanuel zich heel openlijk hierover uitgesproken. Want Het Geslacht der Santel-jano's, dat in de jaren 191S-28 bij W. L. & J. Brusse’s Uitgeversmaatschappij te Rotterdam verscheen, moet toch voornamelijk worden beschouwd als zijn autobiografische poging om zich te handhaven tegenover het 'genie' van Israël. Tot in zijn pseudoniem blijft de auteur Portugees: Joost Mendes. De namen ook in de hoeken der Querido’s zijn op zichzelf de moeite van het opmerken waard. Dit geldt speciaal voor de afkortingen der voornamen; bij Portugezen wordt Jakob: Ko; Mordechaj: Chai; Isaac: Sak; Joseph: Joost; Rachel: Raatje; Benjamin: Miene; Salomon: Mon netje; Judith: Dieke.

Het is niet het enige Sefardische, dat het oeuvre van de Querido’s stempelt tot een bron voor de folklore der Amsterdamse Portugezen omstreeks het eind van de vorige eeuw. Wij zijn ook daarom geneigd de gebroeders te vergelijken met A. Aletrino, die (ondanks alle opdrachten aan Portugese meisjes uit zijn omgeving) toch nooit materieel iets duidelijk maakt van het leven der Sefardiem. Naarde buitenkant vertoont deze sombere arts zeer zeker in het fin de siècle een eigen kenmerk. Maar dat is dan ook het enige. Hoe anders bij de Querido’s, die niet uit de aristocratische regenten-groepering der Gemeente stamden. Hun vader was een diamantbewerker, met een romantische inslag, die zijn kinderen veel zal hebben verteld van het grote Portugese verleden. Maar dit alles op de afstand beleefd, die zijn milieu mogelijk en ook wel innerlijk noodzakelijk maakte.

Om dit aan te v oelen, behoeven wij alleen maar de satire te lezen, die Is. Querido heeft gewijd aan Aron Laguna; van de familie; tooneelspel in drie bedrijven. Vooral de eerste acte is trefzeker. Wij leren vele uitdrukkingen kennen, die de Sefardiem in die jaren nog gebruikten. En daardoorheen een onnavolgbare humor. Vooral Nathan doet ons lachen :

Die had zoo'n sjniks, die Portegies, dat ze vrome van ’s morgens tot ’s avonds in zije japonne het motte hope... (met breedspotgebaar, golven aanduidend)... mefrou de zéé! ’n reuze ruisch had ze óver zich!... Het ze zich als óveral wille uitgeve voor ’n Christin-ne... (metgebaar: lacht), ehé... Saartje Neushoorn!

Maar naast afstand was er ook binding. Iets van zuiderling en ooster-ling was aanwezig in beide Querido’s, maar vooral in Israël, die in alle exuberantie, zoals zijn stamgenoot Da Costa ‘geen zoon der lauwe Westerstranden was’. Zijn grote liefde voor de Oosterse pracht dreef

202