Zij lieten hun sporen achter

VOLK VAN HET BOEK

... de Ibsenbepeinzer—de peinzend sprekende Sypgens, een jonge man van by de dertig, klein, kaal, met rosstgen knevel en volbaard, had op z\n gelaat den ernst van wie profetieën spreekt tot zyn volk, droef zinnige profetieën iiver het ideaal, het moderne, de overerving, zware zinnen over lbsen, die kort voor hun punt op hun derrière vielen, of vóór de punt werden afgeknabbeld.

Paaps bezwaren confronteren ons met de sociaal-culturele denkbeelden van een Joodse jongeman, die—zonder tot het socialisme te komen—de geweldige betekenis inziet van de opvoeding van het volk. Historisch blijft het opmerkelijk, dat Henri Polak en Leo Simons aan hun levende verbindingen met de Engelse Fabian Society de impulsen ontleenden voor hun baanbrekende sociaal-pedagogische projecten. Beide sociaal-voelende schoönheidszoekers lijken op elkander. Ber-lage bouwde hun woningen.

In 1900 was Simons definitief naar Holland teruggekeerd, nadat de Engelse uitgeverij wegens gebrek aan succes was losgelaten. Hij nam deel aan het‘Ons Huis’-werk, werd mede-oprichteren bestuurder van "t Binnenhuis'. Geen vraagstuk van maatschappelijk en opvoedkundig belang werd verwaarloosd. In 1901 verscheen te Haarlem bij de Erven Bohn de eerste aflevering van zijn Studies in volkskracht. In 1904 in de Amsterdamse gemeenteraad, ijverde hij ook in dit gezelschap fanatiek voor zijn idealen, waarvan het voornaamste uiteindelijk werd: het goedkope boek, het boek-voor-iedereen, het boek voor de arm-sten. Zoals hij het omstreeks 1900 al formuleerde: ‘dat in ons land een serie goedkoope boeken van een veelomvattende verscheidenheid een noodig hulpmiddel ter verdere volksontwikkeling’ was. In 1905 werd de Maatschappij tot Verspreiding van Goede en Goedkoope Lectuur opgericht. Een jaartal met gouden letters uit de beschavingsgeschiedenis van Nederland.

Het moet wel iets bijzonders zijn geweest om kort daarna in de etalages van de boekwinkels de editie te zien van Sara Burgerhart, in twee deeltjes, elk voor veertig cent per stuk! Een revolutie was voltrokken en de zegenrijke gevolgen lieten zich niet eens meer raden. Wat verder volgde was immers een onvermijdelijke consequentie van een o, zo simpel begin. Zij, die nog het voorrecht hebben gehad in eenvoudige arbeiderswoningen de lange rijen grijze boekjes te mogen waarnemen, kunnen iets aanvoelen van de gevolgen van dit initiatief, ontsproten aan het brein en de werkkracht van een Jood, die, hoe ver ook afgeweken, hoe afwijzend ook tegenover het Zionisme, intuïtief de betekenis aanvoelde van de Joodse invloed op de Nederlandse cultuur.

Als hij in zijn militante brochure Joodsch nationalisme en assimilatie de

199