Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

baar was. Maar hoevele eenvoudige ‘tefïllot’ (gebedenboeken) en ‘choemasjiem’ (vijf Boeken Mozes) hebben in de Tweede Wereldoorlog gezworven door Europa en zijn onteerd! Veel erger dan bij verbranding mogelijk was. In Bergen Belsen werd een der latere collega’s van Fo bias Tal gedwongen meteen gewijd joods boek handelingen te verrichten, die niet aan het papier kunnen worden toevertrouwd! Wrede, eindeloze historie van 'Seforem'. De losse vellen van het ‘chommesj van Onderwijzer’ werden in Amsterdam als pakpapier voor haringen gebruikt. Ergens in Amsterdam lag de ‘Elagode’, die Heinrich Heine inspireerde tot zijn Belsazar. HabentsuafataSefariem.

De liefde voor het boek werd niet geschonden. Als uitgevers, als boekverkopers hielden de Joden hun oude traditie in stand. En niet het minst ook als schrijvers, al wisten reeds zij: ‘Kosvve seforem vvern nitbetoech'(boekschrijvers worden niet rijk).

Wij hebben de neiging bij beschouwingen over het Joodse boek in Nederland in eerste instantie te denken aan de gouden bladzijden van Menasseh ben Israël, Joseph Athias en andere coryfeeën. Deze cultus zou tekort doen aan de veel algemener, veel eenvoudiger liefde voor het gewone Joodse boek, dat werd stuk gelezen alvorens het in de ‘scheimesbak’ verdween. Bij elke ‘sjoel’ bevond zich zo een vergaarbak, waar de niet meer bruikbare cultische voorwerpen werden verzameld, alvorens zij werden begraven. Eerbied voor het boek, als voor de mens, die in het boek naar de geest aanwezig is. Het ‘seifer’ werd gekust als het werd opgenomen, als het werd neergelegd. Stond het verkeerd in de kast dan gebood de Codex het recht te zetten. Allerheiligst was en is het echte ‘Sefer Tora’, het boek bij uitnemendheid, dat nog meer het Joodse volk in stand hield, dan het volk de Tora. Men behoeft slechts één maal in een ongebroken Joods milieu de ‘Simchat Tora’(Vreugde der Wet) te hebben meegemaakt om de innige betrekkingen tussen volk en boek te kunnen begrijpen. ‘Sochrem’ mochten dan met groot succes hun 'schoure' aan de man hebben gebracht, ‘Toire ist die beste schoire’, want (Spreuken van Salomo 3:14-18): haar koophandel is heter dan de koophandel van zilver, en hare inkomst dan het uitgegraven goud;

zij is kostelijker dan robijnen, en al wat tl lusten mag, is met haar niet te vergelijken; lengte der dagen is in hare rechterhand, in hare linkerhand rijkdom en eer; hare wegen zijn wegen der liefelijkheid, en al hare paden vrede; zij is een hoorn des levens dengenen, die haar aangrijpen, en elk een, die haar vasthoudt, wordt welgeluk-zalig.

Reeds in overoude tijden werd het schrijven van de Tora aan ntinu-

194