Zij lieten hun sporen achter

RODE BLOESEMS

Gehandicapt door zijn doofheid kon hij niet onderduiken. Hij volgde de weg naar Westerbork. Daar heb ik hem vaak gesproken. Hij voelde zich er min of meer vertrouwd. Tussen al die joden scheen hem het schuldgevoel van zijn joodse jeugd gedelgd. Hij sprak veel over zijn leven en openbaarde meerderen het geheim van zijn Joodse levenshouding. In latere jaren Zionist geworden (hetgeen hij verheimelijkte zelfs voor zijn intieme verwanten) erkende hij de lotsverbondenheid van alle Joden. Zijn reüsseren-in-de-maatschappij bezag hij dan graag met een zekere resignatie, terwijl hij bij het analyseren van zijn conflicten de diepere Joodse problematiek niet onbesproken liet. Zijn besliste weigering tot het schrijven van memoires gaat hierop terug.

Zo ook—bewust-Joods—is Maurits Mendels naar Theresienstadt gegaan, waar hij (het zij in bitterheid vastgesteld) vrijwel vergeten is gestorven op 3 juni 1944. Enkele dagen vóór zijn dood dichtte hij een oud-Joodse ‘pioet’ (feestgebed), die, in alle literaire zwakte, zijn gemoedsgesteldheid weergeeft op de grens van leven en dood. Een leven als strijdende, een sterven als belijdende Jood:

mi 1 Ancoi IA

Het vlakkig-schoone, triest onwijze leven:

Geen Joel bereikt, hoe ijverig het streven,

Een knellend kleed dat schots en scheef geweven,

Een bloem door ruwe vingers fijngewreven Een fiaddervogel die op Ijm is blijven kleven.

Een wolkje stoom den wereldketel uitgedreven Een tempel waar niet wordt gebeden, maar gekeven.

Twee wanhoopshanden, biddend opgeheven Die bij het zondigen nog smeeken om vergeven Een sprookje, dat een moeder 's nachts heel even Aan ’t schreiend kind tot troosting heeft gegeven Wat zemelen die schamel overbleven na het zeven Een aanvang vol van moed, een eind van angstig beven.

Myn vaart spoedt naar het eind. De schipper wendt den steven En bij een donkre haven laat hij zeilen reven...

Tegenover de grote ‘Schipper' zal Maurits Mendels, de zoon van de Haagse ‘sjammesj’ der ‘kabronem-chewre’ weer hebben gestaan als vroeger en boven eigen woorden zullen overoude formuleringen hun

185