Zij lieten hun sporen achter

RODE BLOESEMS

Voor nog anderen leidde de Sinaïtische affiniteit tot het aanvaarden van het Marxisme als gesloten, wettisch denksysteem, dat de plaats moest innemen van het oude geloof van Mozes, door Miskotte ergens getypeerd als eigenzinnig begrensd en fanatisch onbegrensd. ‘Es wech-selten die Inhalte, die Orthodoxie blieb.’

In Henri Polak was een basis van Joods weten en daardoor een Joods aanvoelingsvermogen aanwezig, die ons de weg wijzen naar zijn uitzonderlijk contact met de mensen van het ghetto, in hun gevoelsleven nog zozeer vervuld van Joodse imponderabiele bindingen. Tot hen, die bijna allen in de eigen taal, het (verbasterde doch toen nog springlevende) Jiddisj waren opgevoed, sprak nog een Joods gebaar, een oud-Joods woord, een symbool, waarvoor de bourgeois allengs geleerd had zich te generen. De oude jiddisjkat was niet vergeten, en evenmin zijn ‘Mosjieacb’ (Messias), zijn ‘Eilje-nowe’ (Elijahoe de Profeet), die eenmaal op de bazuin zou blazen als het Joodse volk zou worden verlost. Over de laatste, de derde fase van de Emancipatie der Joden in Nederland lag eenzelfde glans als over de eerste, die ook door de achttiende eeuwsë cosmopolieten werd gezien als een messiaans aspect der wereldgebeurtenissen. Bij beide ‘vrijwordingen’ was het ideaal echter te geseculariseerd om naar binnen regenererend te werken. Toen het socialisme in dit land zijn Tempel bouwde, stierf de echte Joodse ‘Mosjieach'. Vreemde liederen en symbolen vergezelden hem bij zijn laatste gang. En dat uiteindelijk de Emancipatie der arbeiders niet, zoals bij de burgers tot volledige apostasie heeft geleid, althans niet in de eerste fase, zou men willen verklaren uit de collectieve inslag van het socialisme. Tegenover het individualisme der liberalen poneerde het socialisme een groepsbewustzijn, dat sociologisch aansloot bij de structuur van het Joodse proletariaat.

Het karakter van het ghetto, en wel speciaal van het Amsterdamse, leidde van meet af aan tot een sterke aaneensluiting der Amsterdamse Joodse socialisten en vele van de kenmerken, die deze ook later vertonen, moeten gevoegelijk als zodanig worden gezien. Vooral in de A.N.D.B.—deze oneigenlijke ‘chewre’ (vereniging)—komen eigenaardige tendensen voor. Hun leider, Henri Polak is dan ook veel meer

175