Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

Alleen het socialisme zou een eind maken aan het vraagstuk der (oden, zo voelden het de Joodse socialisten omstreeks het begin van deze eeuw. De derde emancipatie der Joden had een aanvang genomen! In 1796 waren de cosmopolitische grootburgers voorgegaan, in 1S4S waren de liberale kleinburgers gevolgd, nu zouden onder het vaandel van Marx de proletariërs zich vrijmaken van de knellende Joodse banden. Konden zij, de ‘plebejers' van het ghetto deze bevrij-ding anders zien dan in alle affectieve haat tegen het officiële, kerkge-nootschappelijke Jodendom, waarin zij de belichaming zagen van hun knechtschapen verdrukking?

En toch, ook juist hier blet en Joodse krachten gloeien als kolen onder as. Tot het eind der negentiende eeuw was het ghetto onberoerd gebleven door de assimilatie. Historisch beschouwd kan men zelfs volhouden, dat het gehele Joodse proletariaat van Amsterdam de negentiende eeuw' nationaal-Joods gezien ongeschonden had doorstaan. Zo voelde het de beroemde Duitse rabbijn Samson Raphael Hirsch, die in 1854 Amsterdam bezocht. Zijn opmerkelijke analyse van het Amsterdamse Jodendom is het lezen nog steeds overwaard. Hirsch leerde de ‘höheren Schichten' kennen:

... sie siiiJ fast iiberall zumgrössten Theile JemJudenthum abgewand, sie sindgleich-giltigfür Jas Judenthum, sie kennen das judenthum nicht—aber sie sind doch nicht Jem Judenthumfeindlich, fanattschfeindlich wie in so vielen andern Kreisen...

Maar ook met het proletariaat maakt hij kennis. De massa:

Ich habe die grosse Masse ihrer jüdischen Bevölkerung beobachtet, diese grosse Zahl jüdischer Amen ... Welche PJlancschule desJudenthums diese unverdorbenen,gesunden jüdischen Gemüther und Köpfe.

Wel was nu, in de bewogen jaren na 1880, ook over hen een felle e-mancipatiegeest vaardig geworden, maar tegelijkertijd tintelde door dit alles iets van een hogere vorm van verlossing dan die welke uitsluitend in maatschappelijke categorieën kan worden uitgemeten.

Onder de Nederlandse socialisten zou een dichter opstaan, die dit gevoelen gestalte zou geven. Het w^ras Abraham Eleazar van Collem, de eerste voorzitter der Nederlandse Zionisten Bond, die later door de Joodse renaissance heen de grenzen speurde van een veel groter Jeruzalem, dat de gehele wereld zou vervullen van Gods woord, zoals wateren de zee bedekken:

De maatschappij, doorsidderd van geluid Der kameraadschap, hoort den sophartoon,

Der Joden, eertijds op den Sinai.

174