Zij lieten hun sporen achter

‘sochrem’

et potir prénom celui de Zaadok, qu’il d troisfils, et cinqfilles, sawir: Daniël dix sept ans attquel il dame le prénom de Daniël, Moses agé de quartorze ans aitquel il donne prénom de Moses, Judic agé de douze ans a laquelle il donne le prénom de Judic,Jeanne agée de dix ans d laquelle il donne le prénom de Jeanne, Antomette aqée de hmt ans, d laquelle il donne le prénom de Antomette, Abraham aqé de cinq ans auquel il donne le prénom de Abraham, lienriette aqée de trots ans, d laquelle il donne le prénom de Hen-riette, Helèneagéedeun an d laquelle il donne le prénom de Helène, donuciliés a Gejfen et signé avec nous le deux décembre Mille huit cent onze.

De Joden kregen achternamen; dat was iets geheel nieuws. In de kleine gehuchten van Brabant werden zij in de regel genoemd naar de plaats van herkomst. Zadok heette: Rebbe Tsodek Geffen. De drie Van Zwanenbergs te Heesch woonachtig, werden respectievelijk genoemd: Rebbe Leib, Sjimme en ltsek Heesch. Wij horen van Rebbe Mousje Nistelrooi, die in het gehucht van die naam woonachtig was en, zoals S. van den Bergh mededeelt, later zijn tenten opsloeg te Oss, waar hij behalve ‘soucher' ook ‘sjammesj’ van de kleine Joodse gemeente was, een ambt, dat misschien moet worden weergegeven met koster, doch een geheel andere gevoelssfeer vertegenwoordigt. Een ‘sjammesj’ is een ‘sjammesj’ en voor verdere informaties verwijzen wij naar de Joodse cultuurgeschiedenis.

Bloemrijke ‘petite histoire’ verschaft ons deze familie-historie over de tijd vóór, omstreeks en na de Emancipatie. Wij leren de namen kennen van Bram Bergen, Mousje Megen, Sjimmesje Alem en Mor-tjen Herpen. Zij allen vrienden en medejoden van Zadok... van den Bergh. Waar kwam zijn nieuwe naam vandaan? Een familietraditie vindt de oorsprong in een ‘berg’, waarop de stamvader der familie te Geffen zou hebben gewoond. De verklaring schijnt te ‘hoog’ gegrepen. Anderen geloven, dat ook deze ‘misjpoche’ zich heeft genoemd naar haar oorspronkelijke woonplaats en wel ’s-Heerenberg, waar de familie, als zovele Nederlandse Joden uit Duitsland afkomstig, later woonachtig was, alvorens zij naar Brabant moet zijn verhuisd.

Voor de Asjkenazische oorsprong spreekt ook het gebruik van Jid-disj, dat in de familie blijkbaar tot zeer lang algemeen gebruikelijk was. Een brief van de tante van de schrijver, Antje, aan een andere tante, Hanna, geschreven op 6 september 1839, bewijst het. Daarin treffen we ook de gereserveerde woorden aan uit de oud-Joodse contacten : ‘Mit dem Handel geilt es ziemlich...’ Een befaamde stoplap uit gesprekken en correspondenties tussen Joodse kooplieden, die naar de oude overlevering altijd ‘klaagden’, omdat overoud bijgeloof hen verbood te ‘beschrieën’, te ‘beschreien’, door te veel goeds te zeggen

159