Zij lieten hun sporen achter

‘SOCHREM

Maar zij zouden hun vaderen ontrouw zijn geworden, als zij ook niet een apart zintuig zouden hebben gehad voor nieuwe variaties op het oude thema. Zo ook begon een roman ‘in margarine'.

De grote groei der arbeidersbevolking in West-Europa deed meer en meer behoefte ontstaan aan gevarieerd voedsel. Wel had de stijging van lonen hier en daar ook arbeidersgezinnen meer geld in het laadje gebracht, maar arbeidersvrouwen konden zich toch zeer moeilijk de luxe van boter permitteren en de hoeveelheid braadvet, door slagers afgeleverd, bleef uiterst beperkt. Vaak was stroop de enige luxe, waarmee eentonige broodvoeding kon worden afgewisseld. Gevaren bedreigden de voeding der arbeiders, die een bedenkelijk tekort aan vetgehalte ging vertonen.

Dit gold voor Engeland, doch niet minder voor andere landen. Zo werd in 1869 op initiatief van Napoleon III een prijsvraag uitgeschreven met het doel een goedkoop vervangingsmiddel te construeren voor boter. Of de Franse keizer allereerst gedacht heeft aan een poging tot verbetering in de levensomstandigheden der arbeiders, ofwel aan bezuinigingen in de voedselvoorziening van het leger, blijve hier onbeslist. Voor ons is belangrijk, dat een Frans chemicus, Mège Mouriès, de oplossing van het probleem in principe vond. Maar zijn idee kwam nauwelijks tot de buitendeur van het laboratorium. Na de Frans-Duitse oorlog van het volgende jaar werd de scheikundige aan zijn lot overgelaten. Eerst lateren zouden de ongeëvenaarde aspecten van dit procédé inzien er er een commercieel gebruik van maken.

Het is niet zo eenvoudig te verklaren, waarom de margarine-in-dustrie zich later vooral in Nederland zou ontwikkelen. Er is opgemerkt, dat de geografische positie van ons land gunstig was en nog gunstiger zou worden al naarmate in het nabij gelegen Duitsland zich een nieuwe margarinemarkt ging ontwikkelen. Doch de belangrijkste factor schijnt historici de continuïteit van boter en margarine. De Nederlandse koopman kende het artikel, zijn markten en handelswegen. En in elk geval staat het vast, dat de nieuwe industrie naar Nederland werd gelokt. Zij vormde één aspect van de grote sociaal-eco-nomische expansie na 1870 en in breder verband speelde ook daarin het Duitse achterland een rol van betekenis. Dat de Joden in deze evolutie vooraan stonden, bleek ons eerder in de grote centra van het Westen. Dat in de provincie, in de ‘mediene’, eveneens belangrijke bladzijden zouden worden geschreven in het boek van de geschiedenis der Joden in Nederland, zal het vervolg demonstreren.

Het verhaal, dat Samuel van den Bergh heeft geschreven over het

157