Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

derland en Brabant voor ons, vaak in de kledij, die ook voor niet-Joden typerend was. Psychologisch is daarbij interessant de grote mate van innerlijke vrijheid, die de ‘soucher’ kenmerkte, omdat hij economisch onafhankelijk was en niemand naar de ogen behoefde te zien. ‘Besser ein klaaner soucher als ein grousser knescht’, formuleert ook hier de taal der diaspora.

Waar handelden zij in 1 ‘Jiddische parnoosse: hak, pak, sak.’ Vertaald in goed Nederlands: Joodse middelen van bestaan: hak, pak, zak. Maar met deze vertaling zijn wij er voor Nederlandse lezers nog niet. Dus diene als toelichting, dat de Joodse kooplieden in Nederland, gelijk in de gehele diaspora, hun bestaan zochten en vonden in de slagerij (hak), in de kramerij (pak) en in de ongekwalificeerde handel, dikwijls bestaande uit lompen en afval (zak). Een wel eenzijdige ‘beroepsverdeling’, maar de Joodse koopman vond er dikwijls een eclatante ‘parnoosse’ in. Want de kleine ‘sochrem’, die ’s morgens vroeg voor dag en dauw op weg gingen om een eerlijk stuk brood voor hun gezin te verdienen, waren dikwijls succesvolle handelslieden. In de geschiedenis ook van de Joden in Nederland ligt menige roman verborgen, die op het thema‘van krantenjongen tot miljonair’ zou kunnen worden gecomponeerd. Terecht is (door H. Beem in De Verdwenen Mediene) geformuleerd, dat

... de venter, die zelf nog langs de deur gevent had, zich opwerkte tot een groot textielfabrikant. Leib Hees, het kleine slagertje, die met zijn hak vlees op de schouder langs de klanten ging, beleefde het, dat zijn zonen een wereldomspannend exportbedrijf stichtten. Het eenvoudig vetsmeltertje uit een afgelegen nest in de provincie, die zijn ‘leising’ [ontvangst] in stuivers telde, wordt in het volgende geslacht opgevolgd door grote margarine-fabrikanten, die in miljoenen rekenen. De man, die met een karretje door de straten rijdend, vodden en oud ijzer voor enkele centen bijeengaarde, heeft als kleinzonen de leiders van een groothandel in metalen en machines.

Ze zijn er nog op enkele plaatsen in Nederland, die eenvoudige naamborden van Joodse ‘sochrem’, daarop alleen de naam, liefst voorafgegaan door een voornaam voluit, en daaronder: in... textiel, tabak, oude metalen, allerlei varianten op het oude thema van hak, pak, zak. Daarin volgden nieuwe generaties Joden de tradities hunner vaderen.

156