Zij lieten hun sporen achter

ZIJ LIETEN HUN SPOREN ACHTER

Zelfs na zijn dood in 1866 was deze vooruitstrevende Jood bij het Gemeentebestuur van Amsterdam blijkbaar een discutabele figuur. Men moest zijn plannen niet altijd. Hij was te exuberant, te springerig, te creatief, te ‘Joods’. Toen het moeilijk ging met zijn school en Thor-becke Sarphati steunde met een schrijven, waarin de staatsman suggereerde, dat de gemeenteraad van Amsterdam wel gretig de gelegenheid zou aangrijpen ‘om te toonen, dat een school voor handel en nijverheid kan worden staande gehouden, zonder steun van ’s Rijks schatkist’, tekende het Gemeentebestuur op de brief aan: ‘voor informatie aangenomen’. Toen het plan werd opgevat tot oprichting van een Paleis voor Volksvlijt antwoordden Gemeentebestuurderen op 13 augustus 1853: ‘dat bij de stad voor het gemelde doel geen grond beschikbaar was...’

Maar Sarphati zette ondanks alles door. Op 16 augustus 1S64 werd het ‘Paleis’, een merkwaardig stukje Amsterdam, plechtig geopend. Cor-nelis Outshoorn was de architect van een gebouw, dat ook naar zijn afmetingen moest imponeren. Misschien stond het met zijn oppervlakte van 6750 vierkante el ver in de schaduw bij het grote Crystal Palace en bij het Parijs Palais de 1'Industrie, maar het mocht er toch zijn, met zijn galerij!

Ja, die galerij, waardoor tot in onze dagen de diamantbewerkers op sjabbesmiddag met hun vrouwen en kinderen kuierden en een zeer speciale Mokumse sfeer verleenden aan een Joodse pantoffelparade. De galerij, met zijn ‘fijne zaken’. Toen het Paleis in maart 1929 in vlammen opging, scheen het alsof symbolisch een eind was gekomen aan een stukje Joods Amsterdam, dat weliswaar buiten de Jodenhoek lag, maar er toch bijbehoorde. Zoals de Den Texstraat en andere eigenaardige buurten van het perifere ghetto van Amsterdam.

Waarvoor diende het ‘Paleis’ eigenlijk? Sarphati had veel idealen gekoesterd, die niet in vervulling gingen. Tentoonstellingen moesten de mogelijkheden van de moderne techniek en technologie propageren. Maar het ging niet zo goed. De exposities bleven schaars. Het belangrijkst was misschien wel de in 1869 gehouden tentoonstelling voor de huishouding en het bedrijf van de ambachtsman. Toen was Sarnuel Sarphati al ter ziele, maar zijn geest leefde blijkbaar nog. Had hij niet —lang voor de socialisten—geijverd voor het openleggen van nieuwe woonwijken, voor de verbetering van de huisvesting der proletariërs?

Wij raken het laatste grote project van deze profeet: de nieuwe uitleg. Na de grote uitleg van 1658 had Amsterdam zich niet meer uitgebreid. Samual Sarphati achtte de tijd rijp voor een ingrijpende vergro-

144